De haai, symbool van een wilde en opstandige natuur, vertegenwoordigt de grens van onze overheersing van de zeeën, een grens die sommigen vastbesloten zijn terug te duwen naar de afgrond. In dit opiniestuk uit 2013 stelt Robert Calcagno de relatie tussen mensen en haaien in vraag.
Opiniecolumn van Robert Calcagno, directeur-generaal van het Oceanografisch Instituut van de Fondation Albert I, Prins van Monacogepubliceerd in de Huffington Post op 22 januari 2013.
Een kwestie van reputatie
In onze westerse cultuur hebben haaien altijd de meest afschuwelijke etiketten opgeplakt gekregen. Zij hebben de weinig benijdenswaardige status van zondebok en krijgen de schuld van alle moeilijkheden die de mens ondervindt bij zijn verovering van het mariene milieu. Volgens de legende verslonden zij schipbreukelingen toen de eerste boten de zee opgingen, aten vliegtuigpiloten toen de eerste raderboten op zee werden aangetroffen, en waren zelfs ontrouwe concurrenten van vissers toen de vangst onvoldoende bleek.
Geen beschuldiging werd hen bespaard, zelfs niet die van mensenjagers. Sinds de film “Jaws” (1975) lijkt het algemeen aanvaard te zijn dat haaien zwemmers, surfers en windsurfers tot aan de rand van het strand stalken. Als er een ongeluk gebeurt, is er niet veel voor nodig dat de man, in een uitbarsting van haat, gerechtigheid eist.
Welk zeedier kan er vandaag de dag aanspraak maken op evenveel media-aandacht als de haai of op zo’n afschuwelijke reputatie? Maar op geen enkel moment twijfelt de man aan zichzelf. Hij legt nooit een verband tussen de toename van het aantal aanvallen en de toename van de vaaractiviteiten, waardoor de kans op een ontmoeting tussen mens en dier aanzienlijk toeneemt. Want van de twee, wie is degene die het grondgebied van de ander binnendringt?
Het gevaar ligt elders
Als symbool van een opstandige natuur staat de haai voor de grens van onze overheersing van de zeeën, een grens die sommige mensen vastbesloten zijn terug te duwen naar de afgrond. Terwijl de oceanen thans worden gewaardeerd als een van de laatste ruimten van vrijheid, opgeëist door watersporters en onderwaterliefhebbers, tracht de mens controle en beheersing in te voeren. Wat voor zin zou een vrijheid hebben die wordt uitgeoefend in een gecontroleerde en gezuiverde wereld?
Door ons zo te concentreren op de overheersing van de natuur gaan we voorbij aan de oorsprong van het gevaar, want dat komt veel meer van binnenuit de gebieden die wij denken te beheersen. Terwijl haaien wereldwijd minder dan een dozijn mensen per jaar doden, veroorzaken instortende zandtunnels in de Verenigde Staten alleen al evenveel doden. In Frankrijk sterven elke zomer bijna 500 mensen door verdrinkingsongevallen, waarvan meer dan 50 in zwembaden. Om nog maar te zwijgen van het onvergelijkbaar hogere risico op ongevallen op de strandweg! Hoe zou de totale uitroeiing van haaien een positief effect hebben op deze statistieken?
Sinds hun verschijning bijna 400 miljoen jaar geleden zijn haaien aan alle uitroeiingscrises ontsnapt, zij overleefden bijvoorbeeld de dinosauriërs, maar de mens doet nu een zeldzame poging om hen te doen verdwijnen. Specifiek bevist, meestal voor hun vinnen, of gevangen in de grote mondiale overbevissingsval, verdwijnen er elk jaar meer dan 50 miljoen. De meeste bekende haaienbestanden zijn met 80-99% geslonken sinds het begin van de industriële visserij in het midden van de 20e eeuw. Zonder zich er zorgen over te maken, of zelfs met de voldoening zich te ontdoen van concurrenten of ergernissen, reduceert de mens de oceanen tot uitgestrekte poelen.
Accepteren van een wilde zee
Sommige eilandculturen hadden ons echter kunnen verlichten. Zij koesteren een heel andere relatie met de zee en respecteren haaien als de belichaming van een natuur die geeft en ontvangt, voedt en doodt, zonder enige kwaadwilligheid en soms zelfs met vooruitziende blik, zielen wegend om slachtoffers en wonderen uit te kiezen.
Het Westen van zijn kant gaf er de voorkeur aan de harmonie te verbreken en te kiezen voor de confrontatie. Dit is een miskenning van de kritieke rol die haaien spelen in het behoud van het evenwicht en de vitaliteit van mariene ecosystemen door de lagere niveaus van de voedselpiramide te controleren en verzwakte prooien te selecteren. Plaatselijk heeft de verdwijning van de haaien reeds tot belangrijke veranderingen geleid: een toename van het aantal roggen, die het eeuwenoude schelpdierveld aan de noordoostkust van de Verenigde Staten hebben weggevaagd, en de ontwikkeling van octopussen, die zich tegoed hebben gedaan aan de kreeften van Nieuw-Zeeland. Op grote schaal leidt de intensieve handel in deze dieren ons regelrecht naar het onbekende. We gaan zeker in de richting van absolute overheersing, maar overheersing over verarmde en dorre oceanen.
Onze ongedifferentieerde strijd tegen haaien getuigt van de slechte levenslessen die we tot nu toe hebben geleerd. Door de grenzen van de natuurlijke omgeving en van de laatste grote wilde dieren te willen verleggen, weigeren wij elk samenleven dat niet op overheersing gebaseerd zou zijn. De natuur aanvaarden betekent aanvaarden dat sommige ruimten aan onze regels en eisen ontsnappen. Laten we onszelf niet alleen vragen stellen over de oceanen, maar ook over de mensen die we willen zijn…
Is het niet dringend nodig blijk te geven van altruïsme door te laten zien dat onze vrijheid ook kan ophouden voor die van andere soorten die, goed of slecht, nuttig of nutteloos, als eerste eigenschap hebben onze blauwe planeet te delen? Het is tegen de prijs van deze verandering van filosofische houding dat de mensheid in staat zal zijn evenwicht en sereniteit te vinden.
Zie ook
2013, het haaienprogramma van het Oceanografisch Instituut
Bewustmakingsacties, speciale tentoonstellingen in het Oceanografisch Museum, evenementen voor iedereen, internationale wetenschappelijke bijeenkomsten: het behoud van de haaien is een belangrijk thema voor het Oceanografisch Instituut. Via zijn grote actieprogramma “Haaien”, dat in 2013 van start ging, nodigt het Instituut u uit om kennis te maken met deze even fascinerende als onbekende heren van de zee…
Haaien, essentieel voor het evenwicht van de oceanen, worden bedreigd
Haaien vormen de hoeksteen van mariene ecosystemen en zorgen voor het evenwicht en de vitaliteit ervan. Als haaien zouden uitsterven of schaars zouden worden, zouden de ecosystemen worden verstoord, met een cascade van bedreigingen voor vele andere soorten tot gevolg. Na 400 miljoen jaar de oceanen te hebben gedomineerd, is de haaienpopulatie in de afgelopen 50 jaar met 80-99% gedaald. Om deze catastrofe te voorkomen, tracht het Oceanografisch Instituut een vreedzaam samenleven van mensen en haaien te bevorderen, zelfs in de zeldzame gevallen waarin haaien een risico vormen voor de mens.
Workshops en uitwisselingen ter bescherming van haaien
Samen met zijn partners organiseert het Oceanografisch Instituut regelmatig workshops op hoog niveau. Dit was bijvoorbeeld het geval in 2013 tijdens de twee uitwisselingen tussen internationale deskundigen over het samenleven van mensen en haaien. Deze uitwisselingen maken het mogelijk vooruitgang te boeken op het gebied van de kennis en de bescherming van haaien en menselijke activiteiten, met name wanneer er een risico op ongevallen bestaat: deze vergaderingen hebben tot dusver geleid tot de opstelling van één enkel document: de “toolbox voor het haaienrisico”.
Wat is het "Monaco Blue Initiative"?
Het “Monaco Blue Initiative”, dat in 2010 door Z.S.H. Prins Albert II van Monaco werd gelanceerd, is een discussieplatform dat gezamenlijk wordt georganiseerd door het Oceanografisch Instituut – Stichting Albert I, Prins van Monaco en de Prins Albert II van Monaco Stichting. Zij brengt haar leden eenmaal per jaar bijeen om huidige en toekomstige mondiale uitdagingen op het gebied van oceaanbeheer en -behoud te bespreken. Dit evenement biedt een stimulerende omgeving om uitwisselingen tussen bedrijven, wetenschappers en besluitvormers aan te moedigen en mogelijke synergieën tussen de bescherming van het mariene milieu en de sociaal-economische ontwikkeling te analyseren en te bevorderen.
Zie ook
Kwallen, die al sinds de oudheid worden gevreesd, worden pas sinds de 20e eeuw door wetenschappers bestudeerd. Vandaag ontdekken we hun vermogen tot aanpassing en regeneratie. Dit gelatineachtige dier is een goudmijn voor medisch en biochemisch onderzoek, dat hoopt gebruik te kunnen maken van hun bijzondere eigenschappen om te genezen. Maar het aantal kwallen neemt toe, misschien zelfs in die mate dat ze biotopen veranderen, en ze lijken te profiteren van de afnemende visbestanden. Laten we de balans opmaken met Jacqueline Goy, auteur van dit wetenschappelijk informatieblad.
Kwallen, terecht gevreesd?
In de oudheid gaf Aristoteles kwallen vanwege hun overlast de naam “cnid” (Grieks voor “stekend”) en als eerbetoon creëerden wetenschappers de groep cnidariërs om alle dieren met deze functie aan te duiden.
Kwallensteken zijn niet allemaal even ernstig en aan onze kusten kunnen ze eenvoudige jeuk of diepe zweren veroorzaken. Dit is precies wat de zeelieden voelden bij het sorteren van trawlzakken gevuld met fysaliën tijdens de veldtochten van de Prins Albert I van Monaco voor de Azoren. De fysaliën zijn geen kwallen maar siphonoforen waarvan de lange tentakels de prooien terugwinnen door ze te verlammen dankzij hun gifstoffen. Uit onderzoek door twee wetenschappers, Charles Richet en Paul Portier, die de prins aan boord had genomen, en uit tests op dieren, bleek dat het gif een effect had op hart en longen, heviger bij een tweede contact. Beide geleerden noemden deze reactie anafylaxie, het tegenovergestelde van fylaxie of bescherming. Dit is het toppunt van allergie. Charles Richet kreeg de Nobelprijs voor geneeskunde en fysiologie in 1913.
Gaan we kwallen eten in plaats van vis?
Door overbevissing blijft er voedsel over dat niet door vissen wordt geconsumeerd, en kwallen profiteren daarvan, wat hun groei bevordert. De stijging van de watertemperatuur kan de voortplanting van kwallen versnellen, en de jongen zullen in dit gunstige trofische milieu waarschijnlijk niet verhongeren. Deze algemene vergeling van de oceanen ten gevolge van menselijke activiteit is een gevaarlijke afwijking voor de economie van de zeeën, want kwallen hebben geen grote voedingswaarde. Ze opeten – drinken zou juister zijn vanwege het watergehalte van 96% – is geen energetische maaltijd.
Niet zo ver van de mensen?
Kwallen hebben ogen die verdeeld zijn over de rand van de paraplu: eenvoudige gepigmenteerde vlekken of met een hoornvlies, lens en netvlies met een bipolaire pigmentlaag. Dit is de eerste schets van cefalisatie, waarvan de studie interessante perspectieven biedt voor genezing in gevallen van netvliesdegeneratie. Een andere verrassing na de gekkekoeienziekte, waardoor de zoektocht naar collageen op andere dieren dan runderen werd gericht, was de ontdekking van een menselijk type collageen in kwallen. Het wordt gebruikt als nephuid voor brandwondenslachtoffers, als kweekmedium in de cytologie en als een effectief anti-rimpelmiddel in de cosmetologie.
Zie ook
Kwallen, veroveren de oceanen
Jacqueline Goy, oceanograaf-biologe gespecialiseerd in de studie van kwallen, en Robert Calcagno, directeur van het Oceanografisch Instituut van Monaco, zijn co-auteurs van het boek “Jellyfish, conquering the oceans” dat in 2014 werd gepubliceerd. Dit goed gedocumenteerde en uitvoerig geïllustreerde boek helpt ons meer te weten te komen over deze zowel gevreesde als fascinerende organismen en te begrijpen hoe de klimaatverandering hun uitbreiding in de hand werkt.
Terwijl de kennis over kwallen de laatste tijd gelukkig is toegenomen, is mijn bezorgdheid over de uitputting van de oceanen dat ook. Want het staat vast dat kwallen de enige soort blijken te zijn die in de hele oceaan gedijt en profiteert van al onze uitspattingen. ...] Zij tonen ons duidelijk een weg die wij niet willen volgen, maar waartoe wij ons laten leiden door onze kortetermijnhonger. Tot nu toe hebben we de zee geassocieerd met vrijheid, met laissez-faire. Wij zijn vertrouwd geraakt met de oceanen en met ons milieu in het algemeen.
Wat als de oceanen aan het "dichtslibben" waren?
Kwallen gedijen goed. Sierlijk en kwetsbaar van uiterlijk, passen zij zich aan de vervuiling van de zee aan, profiteren zij van de excessen van de visserij en veroveren zij geleidelijk onze zeeën. Is oceaanvergiftiging onvermijdelijk? Hoe ver zal de kwal gaan?
Met de boek-documentaire “Kwallen: verovering van de oceanen” relativeert het Oceanografisch Instituut de achteruitgang van de gezondheid van de oceanen en de uitbraak van kwallen. Een herinnering aan de risico’s van roekeloze overexploitatie van het mariene milieu.
Kwallen zijn schildwachten die ons waarschuwen voor de kwaliteit van het water. Dit boek stelt de relatie tussen de mens en de zee, de natuurlijke omgeving en het fragiele evenwicht dat men absoluut in stand moet houden, ter discussie.
Hebben kwallen onvermoede krachten?
De schijnbare kwetsbaarheid van deze organismen verbergt een formidabele efficiëntie. Primitief van uiterlijk, laten zij zich meevoeren door de stromingen en gaan in feite voor het essentiële: voeding en voortplanting. Hun efficiëntie en robuustheid zijn echter uitzonderlijk.
Hun levenscyclus is verbazingwekkend, tussen sluimering en massale voortplanting, zelfs verjonging als de nood aan de man komt. Kwallen hebben de sleutel tot onsterfelijkheid. Zij hebben ook een uitzonderlijk aanpassingsvermogen. Ze hebben zich aangepast aan alle oceanen, ook aan zoet water.
Vandaag kunnen ze gemakkelijk weerstand bieden aan onze excessen, wanneer wij de oceanen vervuilen met onze nitraten, onze geneesmiddelen of ons plastic afval… Na geprofiteerd te hebben van de boom in het zeevervoer om nieuwe gebieden te veroveren, wachten ze nu alleen nog op de klimaatverandering om hun volgende offensief te lanceren.
Mens en kwal, vrienden of vijanden?
Kwallen kunnen zelfs onze activiteiten verlammen. Op Europese stranden zijn kwallen de nachtmerrie van vakantiegangers. Aan de andere kant van de wereld, kunnen hun beten dodelijk zijn. En ze vallen ook de visserij, de aquacultuur en zelfs kerncentrales aan, die ze verstikken!
De mens is echter de belangrijkste bondgenoot van de kwallen: overbevissing berooft hen van hun roofdieren en concurrenten; diverse vormen van vervuiling voeden hen of versterken hun robuustheid nog verder. Door hen de oceanen aan te bieden, laten ze hen genieten van een nieuwe gouden eeuw.
Kwallen ontdekken met het Oceanografisch Instituut
Ondanks hun eenvoud kunnen kwallen ons ook van dienst zijn en hebben ze al twee Nobelprijzen gewonnen. Misschien zullen ze op een dag het geheim van onsterfelijkheid delen? De wetenschap gaat achter hun geheimen aan.
Kwallen staan dus centraal in een uitgebreid programma van het Oceanografisch Instituut van Monaco. De aquaria van het Oceanografisch Museum bieden een echte ontmoeting met kwallen (aurelia’s, cassiopaea…).
Daarnaast werden in 2014 conferenties en tijdelijke tentoonstellingen georganiseerd rond het thema
“De nieuwe heersers van de oceanen: haaien of kwallen?”
Daarnaast werden in 2014 conferenties en tijdelijke tentoonstellingen georganiseerd rond het thema “De nieuwe heren van de oceanen: haaien of kwallen?”, zowel in het Maison des océans in Parijs als in het Oceanografisch Museum in Monaco.
Het boek “Kwallen: verovering van de oceanen” is een verdere uitwerking van dit programma. Het wordt uitgegeven door Éditions du Rocher en is verkrijgbaar voor 19,90€.
Zie ook
In het licht van de wereldwijde overconsumptie verdedigt het Oceanografisch Instituut het idee dat het aandeel van vleesproducten op ons bord moet worden verminderd. Vlees of vis, Westerse mensen consumeren tegenwoordig meer eiwitten dan nodig is. Deze verstoring van het evenwicht is de oorzaak van veel gezondheids- en milieuproblemen.
Moeten we onze consumptie van vis matigen?
Door de stijging van de levensstandaard is de consumptie van vis twee keer zo snel gestegen als de wereldbevolking. De hoeveelheid gevangen vis is groter dan onze werkelijke behoeften. Het wordt dringend noodzakelijk ons economisch en sociaal model te herzien om de druk op de planeet te verlichten.
Met het oog hierop is het raadzaam de consumptie te beperken van grote roofdieren zoals blauwvintonijn, zwaardvis of zalm, maar ook van tropische garnalen, die in het algemeen in het natuurlijke milieu overbevist worden. Het kweken ervan levert ook veel milieuproblemen op (vervuiling, ziekten, enz.).
Het vermijden van de kleinere exemplaren kan de vissers ertoe aanzetten alleen de grotere te vangen en zo de bestanden de kans te geven zich te vernieuwen. In ieder geval moeten vier soorten bij voorrang worden vermeden omdat zij op het punt staan uit te sterven: zwaardvis, haai, blauwvintonijn en paling.
Zijn kleine vissen de oplossing?
De voorkeur gaat uit naar “kleine” vissen, die zich onderaan de voedselketen bevinden: sardines, makreel of mul liggen inderdaad veel beter rechtstreeks op het bord van de consument dan als voer voor vleesetende viskwekerijen.
Kleine vissen bevatten minder verontreinigende stoffen, die ook schadelijk zijn voor de mens, dan hun roofvissen: de giftige producten in het zeewater stapelen zich op naarmate de voedselpiramide vordert en zijn meer geconcentreerd aan de top, bij de grote roofvissen.
WAAROM IS VEETEELT OOK EEN BRON VAN VERVUILING?
Aquacultuur is geen kwaad, als er toezicht op is. De mens ontwikkelde 10.000 jaar geleden de veeteelt op aarde.
De limiet die voor de zeevisserij is bereikt (en overschreden), creëert vandaag dezelfde behoefte voor de aquacultuur.
De excessen van de intensieve kweek moeten echter worden vermeden en zowel de kweekomstandigheden als de voeding van de vis moeten worden gecontroleerd.
Het is beter de voorkeur te geven aan herbivore vis, of een alternatief dieet voor vismeel voor carnivoren te aanvaarden, ook al lijkt dit minder natuurlijk.
TIPS EN TRUCS VOOR VERANTWOORDE EN DUURZAME CONSUMPTIE
Zowel voor kweekvis als voor zeevis worden etiketten gebruikt om de meest aanvaardbare oplossingen aan te geven.
De “duurzaamheid” van de visserij hangt af van vele factoren: de soorten, maar ook de plaats, het seizoen, de vangsttechniek, enz. Zij zijn echter niet alle gelijkwaardig en het is noodzakelijk ze te kennen om het kader en de grenzen ervan te begrijpen.
Het is altijd raadzaam de voorkeur te geven aan plaatselijke visserij of productie. Hierdoor kan worden geprofiteerd van het Franse en Europese regelgevingskader en kan een impuls worden gegeven aan de werkgelegenheid. De waterkwaliteit is van essentieel belang en moet worden beschermd. Het wordt aangetast door verschillende soorten verontreiniging, vaak afkomstig van land- en menselijke activiteiten.
Plastics en diverse afvalstoffen, fytosanitaire producten en hormoonontregelaars zijn verontreinigende stoffen die in het lichaam van vissen worden aangetroffen. Menselijke activiteiten produceren ook CO2 dat de oceaan verzuurt, waardoor het mariene milieu blijvend verandert.
Zie ook
In januari 2017 gaf Robert Calcagno, directeur-generaal van het Oceanografisch Instituut, een interview aan de website Atlantico over de alarmerende toestand van de visbestanden. Overbevissing, overconsumptie, vervuiling, gebrek aan controle op internationaal niveau, de risico’s op korte en middellange termijn voor mariene soorten zijn talrijk.
Vissen zonder grenzen, op weg naar een ineenstorting van de bestanden?
Volgens een studie van het WWF kunnen, als niets wordt gedaan om het fenomeen van de overbevissing tegen te gaan, tegen 2048 alle visbestanden instorten. Deze verandering is onomkeerbaar tenzij we de manier waarop we de wilde dieren in de oceaan gebruiken drastisch veranderen. Wat zouden de gevolgen van deze ecologische en klimatologische ramp zijn en hoe zou deze zich in ons dagelijks leven manifesteren?
De verdwijning van vissen, of althans van sommige vissen, is helaas niet het scenario van een rampenfilm, maar een trieste realiteit! Overbevissing is een langdurig proces dat zich over de hele wereld heeft verspreid. Prins Albert I van Monaco maakte zich reeds in 1921 zorgen over de verwoestingen van de eerste stoomtrawlers langs de Europese kusten en vreesde dat duizenden vissers werkloos zouden worden. Bioloog Daniel Pauly, een van ’s werelds meest vooraanstaande visserijwetenschappers, aan wie we in november 2016 de Albert I Grand Medal hebben uitgereikt, heeft aangetoond hoe de visserij overal ter wereld onredelijk is geïntensiveerd.
Vanaf het midden van de jaren tachtig begonnen de vangsten wereldwijd licht af te nemen, ook al bleef de visserij-inspanning snel toenemen. We noemen dit probleem “vispiek”: meer inspanning en minder vis.
Het is een ecologische ramp, maar ook een menselijke, want de visserij voedt of ondersteunt honderden miljoenen mensen over de hele wereld, en het zijn de meest kwetsbaren die het eerst te lijden hebben onder de visschaarste, terwijl het verschijnsel tot nu toe bijna onzichtbaar voor ons is: soorten die verder weg, dieper, worden gevist, verschijnen op de schappen, terwijl de gemakkelijk toegankelijke bestanden afnemen. Waar we slechts een kleine prijsstijging zien, staat het overleven van miljoenen mensen op het spel. De wisselwerking tussen oceaan en klimaat is een zeer dynamisch studiegebied. Talrijke studies hebben tot doel de bijdrage van vissen tot de duurzame opslag van koolstof op de zeebodem te kwantificeren. Omgekeerd zal de opwarming van de aarde de productiviteit van de tropische wateren, waarvan de meest kwetsbare bevolkingsgroepen afhankelijk zijn, doen afnemen!
Hoe konden de consumenten de ramp vermijden?
Nu al importeren veel restauranthouders vis uit andere continenten omdat zij moeite hebben kwaliteitsproducten te vinden. Is dit, afgezien van de ecologische ramp die dit impliceert, een concreter teken dat de schaarste nu al toeneemt?
Vis is lange tijd het belangrijkste product geweest dat internationaal werd verhandeld. In Frankrijk wordt, net als in Europa, 70% van de zeevruchten ingevoerd. Het gaat niet zozeer om de kwaliteit, die voor de plaatselijke producten zeer goed blijft, als wel om de kwantiteit: wij consumeren steeds meer zeevruchten, terwijl de productiviteit van de oceaan van nature beperkt is… Terwijl wij zelf de bestanden niet tot instorten hebben gebracht.
Wereldwijd heeft de aquacultuur de plaats ingenomen van de teruglopende visserij en levert zij ongeveer evenveel voedsel als de visserij. In Europa blijft het echter zeer beperkt, met uitzondering van Noorse zalm. Wij zien niet graag viskwekerijen langs onze kustlijn, dus gaan we ze aan de andere kant van de wereld zoeken!
2048 is een datum die in de collectieve verbeelding nog ver weg lijkt. Wat kan er worden gedaan om dit verschijnsel beter onder de aandacht te brengen?
De zeer brute rampscenario’s hebben het oppervlakkige voordeel de aandacht te trekken, de geesten te markeren, maar ik ben het niet eens met het al te frequente gebruik, en soms karikatuur, van dit proces.
We weten dat catastrofisme niet overtuigt of mobiliseert. We moeten overgaan op positieve oplossingen, deuren openen, de weg wijzen. Daarom geeft het Oceanografisch Instituut uitleg over de algemene problematiek van de visserij en verwijst het het publiek snel door naar praktische adviezen over hoe te handelen door beter te consumeren.
Er bestaan keurmerken om aan te geven aan welke producten de voorkeur moet worden gegeven, omdat de exploitatie ervan de hulpbron en het milieu spaart. Wij werken samen met het WWF, de Marine Stewardship Council (MSC) en de Aquaculture Stewardship Council (ASC) voor de Responsible Fishing Week eind februari en zullen informatie en advies geven. Meer in het algemeen, laten we excessen vermijden. Dit is niet uniek voor vis, die in gematigde doses goed is voor de gezondheid en goed voor het milieu. Vis die in zee gevangen wordt, verbruikt geen zoet water en stoot zeer weinig CO2 uit, in tegenstelling tot viskwekerijen op het land, vooral rundvlees! Zonder noodzakelijkerwijs tot veganisme over te gaan, laten we onze eiwitconsumptie matigen. Maar nu we het toch over dagelijkse inzet hebben, wil ik benadrukken dat niet alles met vissen te maken heeft.
Als we willen dat de zee levend en productief blijft, moeten we zorgen voor de kwaliteit van het water, een einde maken aan de lozing van plastic afval en fytosanitaire producten die dode zones doen ontstaan…
HEEFT DEZE OVERBEVISSING GEVOLGEN VOOR ALLE VISSOORTEN?
Reeds in 2013 was 90% van de gevangen blauwvintonijn in de Stille Oceaan te jong om zich voort te planten. Wat zijn de gevolgen van het verdwijnen van dit soort soorten voor de plaatselijke fauna, met name wat betreft de deregulering van de voedselketen? Heeft u specifieke voorbeelden?
Dit is het probleem van de hausse in de visserij : na verloop van tijd werden de grootste exemplaren van de belangrijkste soorten (tonijn, maar ook zwaardvis, om een urgent probleem in de Middellandse Zee aan te halen) weggevist. Dit betekent dat andere soorten, die zich soms zeer traag voortplanten, zoals diepzeevissen; jongere vissen terwijl die zich nog niet eens hebben voortgeplant, of terwijl het bij veel soorten de oudere vissen zijn die het meest vruchtbaar zijn.
In de zee zijn de interacties tussen voedingsmiddelen ingewikkelder dan in terrestrische ketens. Zo eten sommige grote vissen kwallen, die op hun beurt de larven van diezelfde vissen eten.
Wanneer de mens de oceaan uit evenwicht brengt, kunnen kwallen een gebied voor lange tijd overheersen, zoals in Namibië het geval is.
Exergue // “De beginselen van goed beheer zijn eenvoudig: stevige beleidsbeslissingen, gebaseerd op wetenschappelijke kennis, maar ook geloofwaardig omdat op de naleving wordt toegezien.”
Deskundigen dringen erop aan dat in de komende twee jaar ingrijpende maatregelen worden genomen om dit verschijnsel in te dammen. Is het wel mogelijk om dit in zo’n korte tijd op wereldschaal te bereiken? Wat zullen de voornaamste bronnen van moeilijkheden zijn?
De macht van de visserij is zo groot dat we vandaag de dag niet meer zonder een echt visserijbeheer kunnen dat serieus wordt genomen en gerespecteerd. Aangezien de meest waardevolle vissoorten, zoals tonijn, de neiging hebben over de grenzen heen te reizen, wordt het spel op internationaal niveau gespeeld. Alles kan heel snel gaan.
De afname van de blauwvintonijn in de Middellandse Zee in het begin van de jaren 2000 was dramatisch, en het beheer ervan was een complete aanfluiting. Z.S.H. Prins Albert II van Monaco, gealarmeerd door de wetenschappelijke gemeenschap en het WWF, luidde de noodklok op politiek niveau en in twee jaar tijd werd een echt beheer ingevoerd.
De huidige tekenen zijn bemoedigend omdat de natuur tot op zekere hoogte veerkrachtig is en het evenwicht kan herstellen. De beginselen van goed beheer zijn eenvoudig: stevige beleidsbeslissingen, gebaseerd op wetenschappelijke kennis, maar ook geloofwaardig omdat de naleving wordt gecontroleerd. Dit alles vereist middelen, zowel wetenschappelijke als controlemiddelen, maar het is duidelijk dat wij niet meer zonder kunnen.
Eeuwenlang leek de oceaan onveranderlijk en onuitputtelijk in termen van beperkte exploitatie. Dit heeft een zekere vrijheid om de zee te exploiteren grotendeels gerechtvaardigd. Dit is niet langer het geval.
Controleren om mariene ecosystemen beter te beschermen?
Wat kan er worden gedaan om duurzamere manieren van visserij te ontwikkelen? Wat wordt er al gedaan?
Ik had het over wetenschappelijke kennis. In de afgelopen decennia is het gebruikt om de grenzen van de visserij vast te stellen. Wanneer deze beroemde quota worden nageleefd, kunnen de bestanden zich herstellen, zoals bijvoorbeeld in de Europese wateren van de Atlantische Oceaan.
Quota zijn er niet om vissers dwars te zitten, maar om de hulpbron die hen ondersteunt, te beschermen.
De volgende stap is een echte ecosysteembenadering, waarbij rekening wordt gehouden met de bijvangst (d.w.z. het vissen op dieren die niet rechtstreeks het doelwit zijn) om het ecosysteem als geheel in stand te houden: aanpassing van de vistechnieken om te voorkomen dat schildpadden of dolfijnen met de tonijn worden gevangen, beheersing van de gevangen hoeveelheden om voldoende vis over te laten voor de zeevogels… Dit lijkt misschien allemaal heel geraffineerd, maar nogmaals, wij zetten de planeet zo onder druk dat wij niets meer aan het toeval kunnen overlaten.
Om na te denken over nieuwe vormen van duurzaam beheer van de oceaan en zijn hulpbronnen heeft Z.S.H. Prins Albert II in 2010 het Monaco Blue Initiative gelanceerd. Elk jaar brengt dit platform vooraanstaande deskundigen uit de hele wereld bijeen om de verschillende bedreigingen en de wisselwerking daartussen – van overbevissing tot verzuring van de oceanen of diverse vormen van verontreiniging – te bespreken, evenals de technische, juridische en politieke oplossingen om daarop te reageren, bijvoorbeeld door de instelling van beschermde mariene gebieden of duurzame visserij en aquacultuur.
Zie ook
Grote, streng beschermde mariene reservaten zijn van essentieel belang om oceaangebieden te beschermen tegen destructieve menselijke activiteiten. Zij dragen ook bij tot de instandhouding van soorten, habitats en de functionele diversiteit van ecosystemen. Helaas zijn ze nog veel te zeldzaam. Laten we de balans opmaken met deze Global Ocean Legacy – Pew factsheet.
Stress op mariene ecosystemen
De intensivering van de menselijke invloeden op de oceaan leidt tot het verlies van essentiële voordelen die dit ecosysteem biedt. Stromingen voeren miljoenen tonnen plastic en ander afval mee van de kust naar de open zee, waar het schadelijk is voor het leven in zee en de werking van ecosystemen verandert.
De toename van kooldioxide in de atmosfeer heeft verschillende gevolgen, waaronder stijgende temperaturen en toenemende verzuring van de oceanen, waardoor de mariene ecosystemen nog meer onder druk komen te staan. Ook de visserijsector heeft onder deze situatie te lijden.
MPA's essentieel voor gezonde oceanen
Grote, streng beschermde mariene reservaten zijn een essentieel instrument voor de aanpak van diverse problemen die de gezondheid van de oceaan beïnvloeden. Deze reservaten beschermen oceaangebieden tegen menselijke activiteiten, zoals industriële visserij, winning van natuurlijke hulpbronnen of andere destructieve vormen van gebruik.
Zij dragen ook bij tot het behoud van soorten, habitats en de functionele diversiteit van ecosystemen. Tot dusver is echter slechts ongeveer 2% van de wereldzeeën aangewezen als streng beschermd marien reservaat. Toonaangevende wetenschappers bevelen ten sterkste aan dat ten minste 30% van de oceanen dit beschermingsniveau zou hebben.
Vijf kenmerken voor een goede bewaring
Uit een studie van 2014 blijkt dat menselijke activiteiten een cumulatief effect hebben op de ecosystemen van de oceanen en dat zeereservaten betere instandhoudingsvoordelen opleveren als ze groot, sterk beschermd, geïsoleerd, volledig gerespecteerd en eeuwenoud zijn.
De voordelen zijn aanzienlijk groter wanneer deze vijf kenmerken worden gecombineerd. Beschermde mariene gebieden met al deze kenmerken hebben bijvoorbeeld 14 keer meer biomassa van haaien, 2 keer meer biomassa van grote vissen en 5 keer meer biomassa van vissen in het algemeen dan onbeschermde gebieden. Ter vergelijking: beschermde mariene gebieden die slechts één of twee van deze kenmerken vertonen, verschillen niet veel van geëxploiteerde gebieden.
Economische voordelen voor de bevolking
Zeereservaten komen ook de gemeenschappen ten goede doordat zij de plaatselijke economie ondersteunen. Zeereservaten bevorderen de gezondheid en het leven van de oceaan, trekken toeristen aan en stimuleren de plaatselijke economie.
Ze zorgen ook voor veerkrachtigere kustlijnen door de riffen te versterken. Bovendien bewaren zij het cultureel erfgoed. Op Paaseiland bijvoorbeeld, in Frans-Polynesië of in Palau, is natuurbehoud een hoeksteen van de geschiedenis en het dagelijkse leven van de gemeenschap.
Zie ook
Koraalriffen redden
Ter gelegenheid van het 3e Internationaal Jaar van het Rif (IYOR2018) was het Oceanografisch Instituut van Monaco medeorganisator van een symposium in het Maison des Océans in Parijs. De workshop was toegespitst op de meest recente kennis en onderzoek over deze milieus en op oplossingen om te trachten de achteruitgang ervan een halt toe te roepen.
Dit symposium, dat plaatsvond op 20 juni 2018, werd georganiseerd door de Stichting voor Onderzoek naar Biodiversiteit (FRB), het Oceanografisch Instituut van Monaco, CRIOBE, het Platform Oceaan en Klimaat (POC) en het Franse koraalrifinitiatief (IFRECOR).
Stand van zaken, druk en bedreigingen
De eerste doelstelling was een inventaris op te maken van de door koralen en hun ecosystemen geleverde diensten, hun gezondheidstoestand en de bedreigingen waarmee zij worden geconfronteerd. Vervolgens werden twee rondetafelconferenties georganiseerd met wetenschappers, beheerders en actoren uit het maatschappelijk middenveld rond twee grote thema’s. Enerzijds hoe de governance te mobiliseren en aan te passen om nieuwe instrumenten voor een betere bescherming van ruimten en soorten in te voeren. Anderzijds de uitwisseling van de meest recente wetenschappelijke kennis over de werking van koraalriffen en innoverende beheersoplossingen om deze op grotere schaal te ontwikkelen.
Iedereen zijn zaken?
Er zijn nieuwe instrumenten nodig om gebieden en soorten beter te beschermen en de antropogene druk te beperken. Doeltreffende bescherming van de riffen kan niet worden bereikt door een unilaterale aanpak en bij de keuzes inzake bescherming en bestuur moeten zoveel mogelijk belanghebbenden en sectoren worden betrokken. Welke perceptie hebben plaatselijke gemeenschappen van de diensten die door koraalriffen worden geleverd? De plaats die ze innemen in hun dagelijks leven? Hoe kunnen zij op deze basis worden gemobiliseerd en op ruimere schaal bij de besluitvorming worden betrokken? Welke financiële instrumenten moeten worden ontwikkeld om de levensvatbaarheid en duurzaamheid van het instandhoudings- en beschermingsbeleid te garanderen?
Laten we de strijd organiseren
De druk op en de bedreigingen voor koraalriffen zijn van dien aard dat hun voortbestaan op de planeet op het spel staat. Toch is er nog tijd om te handelen. Wetenschappelijke vorderingen hebben tot dusver onbekende aanpassingsmechanismen bij bepaalde koraalstammen aan het licht gebracht, en diverse belanghebbenden grijpen deze resultaten aan en komen in actie om de duurzaamheid van de riffen te waarborgen.
Zie ook
Het antwoord is ja! In de mediterrane wateren komen enkele duizenden walvissen voor. Het is niet ongewoon hun adem in de verte te zien, bijvoorbeeld bij de oversteek naar Corsica. Maar let op: menselijke activiteiten zijn een bron van verstoring voor deze reusachtige zoogdieren, waarvan het belangrijk is de rust te bewaren.
ZOOGDIEREN OF WALVISSEN?
Er zijn ongeveer tien soorten zeezoogdieren in de Middellandse Zee. Dolfijnen, natuurlijk (gewone, blauwe en witte, Risso’s, tuimelaar), maar ook grienden, ziphiusen en enkele monniksrobben.
In de wateren van de Grande Bleue komen ook de potvis en de gewone vinvis voor, die nog indrukwekkender zijn. Maar tussen haakjes, welke van hen zijn walvissen?
Balein of tanden?
In het gewone spraakgebruik worden alle grote walvisachtigen “walvissen” genoemd. Alleen “baleinwalvissen” (mysticetes) zijn echter echte walvissen.
De vinvis (tot 22 meter en 70 ton) is de belangrijkste baleinwalvis in de Middellandse Zee.
Hij komt in aanraking met talrijke “tandwalvisachtigen” (odontocetes), waarvan de potvis de grootste is (tot 18 meter en 40 ton).
Ondanks zijn imposante gestalte is de walvis strikt genomen geen walvis, en behoort hij tot dezelfde familie als orka’s, dolfijnen, grienden, bruinvissen, enz.
EEN REUS VAN DE ZEEËN
De vinvis is het op één na grootste zoogdier ter wereld, na de blauwe vinvis.
Hoewel het nog steeds moeilijk is de populatie precies te schatten, leven er naar schatting duizend exemplaren in het beschermde gebied van het Pelagos-reservaat, dat tot doel heeft de zeezoogdieren in het westelijke deel van de Middellandse Zee, tussen Frankrijk en Italië, te beschermen.
De vinvis voedt zich hoofdzakelijk met krill, kleine garnalen die hij in grote hoeveelheden in zijn baleinplaat vangt. Hij kan duiken tot een diepte van meer dan 1.000 meter.
RISICO VAN BOTSING
In het Pelagos-reservaat worden elk jaar in de herfst kleine pups (ongeveer 6 meter en 2 ton) geboren.
Zij kunnen tot 80 jaar oud worden, als hun traject niet samenvalt met dat van de snelle schepen die in de zomer frequent zijn en die zij niet schijnen te kunnen ontwijken wanneer zij aan de oppervlakte ademen.
Net als bij potvissen is dit momenteel het belangrijkste risico voor hen om door een ongeval om het leven te komen. Vandaar de belangstelling voor technieken die in partnerschap met bepaalde scheepvaartmaatschappijen zijn ontwikkeld om boten uit te rusten met detectoren en aanvaringen met deze grote zoogdieren te voorkomen.
Zie ook
Een spel om mensen bewust te maken van de bescherming van zeeschildpadden
In 2017 heeft het Oceanografisch Instituut, Albert I Prins van Monaco Stichting haar krachten gebundeld met het Monegaskische bedrijf Elements Edition om een eco-ontworpen bordspel aan te bieden: S.O.S. Turtle laat gezinnen de uitdagingen begrijpen van het beschermen van zeeschildpadden tegen de gevaren van menselijke activiteiten.
Leren om als gezin actie te ondernemen voor het milieu
Elke speler kiest een soort zeeschildpad. Zijn missie zal zijn om het te beschermen tegen de wind, zodat het zich kan voortplanten.
De speler die de meeste individuen van zijn soort heeft beschermd, wint het spel.
Er is echter geen concurrentie, de spelers helpen elkaar bij alle gevaren: overbevissing, vernietiging van stranden, onvrijwillige visvangst…
Dit eenvoudige bordspel kan gespeeld worden door twee tot zes spelers. De duur van een spel is ongeveer 30 minuten.
Een eco-ontworpen bordspel
Om in overeenstemming te blijven met de ambitie van het spel, hebben de makers (Cédric Duwelz en Éléments Éditions) alle regels van het eco-design in acht genomen: houten dobbelstenen, papier uit duurzaam beheerde bossen en een stoffen zakje.
Geen van de onderdelen is gemaakt van plastic om het milieu beter te respecteren. Alle illustraties zijn origineel en werden gemaakt door Olivier Fagnère.
Na een crowdfundingcampagne eind 2016 op het Ulule-platform, is het spel nu voor het grote publiek gepubliceerd en aangeboden voor een prijs van €29,90.
Zie ook
De zeeschildpad ambassadeur
In 2014 was Rana nog maar een baby-zeeschildpadje, een van de zeven soorten zeeschildpadden op deze planeet. Gestrand in de haven van Monaco, werd ze ternauwernood gered door het team van het Oceanografisch Museum. Vandaag, volledig hersteld, reist Rana over de oceanen. Zij is een symbool geworden van de zaak van de zeeschildpadden en haar verhaal heeft mede geleid tot de oprichting van een centrum voor schildpaddenzorg in het Oceanografisch Museum in Monaco.
Het fabelachtige lot van Rana de schildpad
Het verhaal begint op 9 april 2014: een jonge onechte karetschildpad wordt onderkoeld aangetroffen in de haven van Monaco terwijl ze nog een baby is.
Verzwakt, uitgedroogd en op het randje van de dood, meet ze amper tien centimeter.
Zij werd vervolgens toevertrouwd aan de teams van het Oceanografisch Museum van Monaco, die zich over haar ontfermden en haar de nodige verzorging gaven om te overleven.
Vier jaar en 23 kg later
De schildpad, die de naam Rana heeft gekregen, naar haar peettante, een jonge studente met een passie voor mariene biologie, is in de loop der jaren weer op krachten gekomen en ontwikkelt zich in de best mogelijke omstandigheden.
In april 2018, vier jaar na haar ontdekking in de haven van Monaco, meet Rana 53 centimeter en weegt ze meer dan 20 kilogram.
Zie ook
Eerste schildpad merken voor het Oceanografisch Instituut in de Filippijnen
In 2016 maakte Z.S.H. Prins Albert II van Monaco gebruik van een officieel bezoek aan de Republiek der Filipijnen, op uitnodiging van president Benigno S. Aquino III, voor een bezoek aan het Tubbataha Reefs Natural Park, een koraalatol op de Werelderfgoedlijst, in het hart van de Suluzee.
Bij deze gelegenheid heeft Z.S.H. Prins Albert II van Monaco twee schildpadden uitgerust met Argos-bakens. Nicolas Pilcher, lid van de “Marine Turtle Specialist Group” van de IUCN en directeur van de “Marine Research Foundation” in Maleisië, en Angélique Songco, directeur van het “Tubbataha Reef Nature Park”, geven een analyse.
Argos bakens om de odyssee van de schildpadden te volgen
De oormerken zijn aangebracht bij twee schildpadden: een groene schildpad en een jonge karetschildpad; twee van de zeven soorten zeeschildpadden die tot dusver bekend zijn.
Deze twee specimens hebben veel aandacht gekregen en zijn door het Oceanografisch Instituut en zijn wetenschappelijke partners gevolgd.
Dankzij de geopositionering van de Argos bakens was het mogelijk hun route terug te vinden.
Waarom wordt het signaal soms onderbroken?
Het opsporen van schildpadden met merkers is soms moeilijk en het signaal kan worden onderbroken.
Verschillende factoren verklaren dit fenomeen, volgens Dr. G. G. B. Nicolas J. Pilcher: “Soms komt de schildpad te voorschijn maar is er geen satelliet aanwezig om het signaal te ontvangen; dit gebeurt regelmatig. Toevallig duurt dit soms een hele tijd. Een andere reden is de kwaliteit van het signaal zelf. Als de schildpad niet lang genoeg aan de oppervlakte blijft, is het signaal te kort om de geografische plaats te bepalen.
De bakenantenne kan ook principieel worden aangevochten, vooral wanneer deze bedekt is met marien afval van natuurlijke oorsprong (zeeplanten of algen bijvoorbeeld) of antropogeen, d.w.z. van menselijke oorsprong (plastic of ander afval) dat de transmissie verhindert.”
Waardevolle informatie over hun gedrag
Binnen het beschermde gebied van het Park evolueren schildpadden op een voorspelbare manier.
De groene schildpad verblijft op het bovenste deel van het rif van het zuidelijke eilandje, om zich te voeden met zeeplanten.
De karetschildpad gedraagt zich anders en brengt zijn tijd door op het buitenste deel van het rif van het noordelijke eilandje.
Waarom? Pilcher legt uit dat de jonge karetschildpad zich meer verplaatst om zijn voedsel te vinden, dat bestaat uit vleesproducten, ongewervelde dieren en zachte koralen. De groene schildpad evolueert, dankzij zijn vegetarisch dieet, op een kleinere ruimte.
Nog een zeer interessant gegeven : de jonge karetschildpad schijnt “uitstapjes” te maken naar diepe gebieden en vervolgens “invallen” te maken in de lagune, op zeer geringe diepte. Hoewel dit in dit stadium niet kan worden gestaafd, kan men zich voorstellen dat hij sommige roofdieren vermijdt.
Getuigenissen van haaienbeten
Toeristische duikers, die betrokken zijn bij het participatieve wetenschapsprogramma, hebben karetschildpadden met predatievlekken waargenomen.
Tijgerhaaien, waarvan bekend is dat zij zich onder meer voeden met zeeschildpadden, worden zeer regelmatig in het gebied gezien.
De duikers troffen ook talrijke walvishaaien en mantaroggen aan. Deze zeereuzen zijn ongevaarlijk voor zeeschildpadden omdat zij zich voeden met plankton, kleine visjes en schaaldieren.
Het is een buitenkansje voor deze duiktoeristen die zich in het hart van een beschermd gebied bevinden, waar zij de buitengewone biodiversiteit kunnen observeren.
Een recordaantal waarnemingen van karetschildpadden
Angelique Songco en Retchie Pagliawa van het Tubbataha Nature Park management team laten weten dat drie jaar na de oprichting van het Tubbataha Reef Watch programma, 2016 het hoogste aantal karetschildpadden zag, met name op de Black Rock en Delsan Wreck duiklocaties, beide gelegen op het South Islet.
Vanaf eind juni echter brengt de zuidwestelijke moesson regen en sterke winden. Het voorkomt dan het bezoek van Tubbataha Park.
In deze periode is de zee zeer ruw, waardoor navigatie en duiken onmogelijk zijn. Het is noodzakelijk enkele weken te wachten, zodat de teams van het Park en de “participerende toeristische duikers” hun onderzoek kunnen hervatten en de kans krijgen de twee emblematische schildpadden opnieuw te observeren.
Koraal, hart van de oceaan
Deze expeditie heeft geleid tot een documentaire, Corail, cœur de l’océan, geregisseerd door Frédéric Lossignol en geproduceerd door Gédéon Production, alsmede tot een tentoonstelling van David Doubilet.
Zie ook
Permanente betrekkingen met Frans-Polynesië
Op 8 oktober 2015 werd Z.S.H. Prins Albert II van Monaco ontvangen door de heer Edouard Fritch, president van Frans-Polynesië, om te praten over het behoud van de oceanen. Tijdens deze bijeenkomst ondertekenden Z.S.H. Prins Albert II, de heer Robert Calcagno, directeur-generaal van het Oceanografisch Instituut, Stichting Prins Albert I van Monaco en Z.E. de heer Bernard Fautrier, vice-voorzitter van de Stichting Prins Albert II, een partnerschapsovereenkomst met de vereniging Te mana o te moana(de geest van de oceaan), voorgezeten door Dr. M. M., is de eerste in zijn soort ter wereld. Cécile Gaspar om de bescherming van zeeschildpadden in Polynesië te versterken.
De actie van Te mana o te moanA
De vereniging Te mana o te moana is zeer betrokken bij de bescherming van zeeschildpadden.
Sinds 2005 beheert zij een centrum voor zeeschildpaddenzorg in Moorea en sinds 2011 het Frans-Polynesische waarnemingscentrum voor zeeschildpadden.
Frans-Polynesië en zijn territoriale wateren zijn net zo groot als Europa en spelen een essentiële rol voor de regionale biodiversiteit en de schildpadden in de Stille Oceaan, zoals de groene en de karetschildpad.
Zie ook
terug op onze kusten na 30 jaar inspanning
De blauwbaars Epinephelus marginatus, een icoon voor veel duikers, zowel wegens zijn grootte (het is een van de grootste beenvissen in de Middellandse Zee) als wegens zijn zeldzaamheid, was bijna verdwenen na tientallen jaren van overbevissing en stroperij. Dankzij krachtige beschermingsmaatregelen maakt hij een sterke comeback in de wateren van de Franse en Monegaskische Middellandse Zee, vooral in beschermde gebieden, zodat de onderwaterwandelaar zijn unieke en majestueuze gedrag kan bewonderen. Het bekijken ervan tijdens het duiken is een bevoorrecht en magisch moment, een herinnering die u nog lang in uw hoofd zult houden! De terugkeer van de tandbaars is geen toeval maar het resultaat van 30 jaar inspanningen, een voorbeeld dat ons moet inspireren om bedreigde soorten in de Middellandse Zee beter te beschermen! Uitleg…
Man of vrouw? Allebei! Een beetje biologie...
De tandbaars leeft tussen de oppervlakte en 50 tot 200 m diepte, zowel in de Atlantische Oceaan (van de Marokkaanse kusten tot Bretagne) als in de hele Middellandse Zee. Hij wordt ook aangetroffen voor de kust van Brazilië en Zuid-Afrika, maar onderzoekers vragen zich af of het om een homogene populatie gaat of om afzonderlijke subpopulaties. Het mysterie blijft vandaag!
Hij houdt van rotsachtige kustgebieden, rijk aan spleten en holten. De juvenielen, meer litoraal, worden soms in enkele centimeters water waargenomen. Zijn grootte varieert van 80 cm tot 1 m of zelfs 1,5 m voor de grootste individuen.
De tandbaars verandert tijdens zijn leven van geslacht: “protogynous hermaphrodite”, hij is eerst vrouwelijk en wordt mannelijk wanneer hij 60 tot 70 cm wordt, op de leeftijd van 10 tot 14 jaar.
Regulator en indicator van de toestand van het mariene milieu
Als superroofdier aan de top van de voedselketen jaagt de tandbaars op zijn prooi (koppotigen, schaaldieren, vissen) op lagere trofische niveaus, speelt zo de rol van regulator en draagt bij tot het evenwicht van het ecosysteem. Het is ook een indicator van de milieukwaliteit. De overvloed aan baarzen weerspiegelt de goede toestand van de voedselketen die eraan voorafgaat, de aanwezigheid van rijk voedsel en de uiting van matige stroperij en visserijdruk. Wegens zijn zeer hoge handelswaarde blijft de tandbaars zeer gegeerd bij vissers en speervissers in zijn hele verspreidingsgebied. Zijn aantal neemt sterk af en hij is door de Internationale Unie voor het behoud van de natuur geclassificeerd als een
kwetsbare soorten.
Wist je dat?
In de Middellandse Zee komen 8 soorten tandbaarzen voor. Van de 6 soorten die in Monaco zijn waargenomen, komt de bruine tandbaars Epinephelus marginatus het meest voor, gevolgd door de indrukwekkende wrakbaars Polyprion americanus. De tandbaars Epinephelus caninus, de badèche Epinephelus costae, de witte tandbaars Epinephelus aeneus, de konings tandbaars Mycteroperca rubra zijn veel discreter.
De Grouper in beeld
De bescherming van de tandbaars, het werkt!
De toenemende schaarste van deze vis heeft Frankrijk en het Prinsdom Monaco ertoe gebracht strenge beschermingsmaatregelen te nemen in het kader van internationale verdragen (Bern, Barcelona). De
moratorium
gevestigd in continentaal Frankrijk en in
Corsica
verbiedt sinds 1993 het jagen onder water en het vissen met haken. Veldstudies tonen de doeltreffendheid van deze beschermingsmaatregelen aan: jonge tandbaarzen zijn nu op alle kusten aanwezig en in de zeereservaten hebben de populaties zich hersteld. Maar deze comeback blijft zeer broos. Het moratorium moet om de 10 jaar opnieuw worden bezien. Over de toekomst van de tandbaars zal dus in 2023 worden beslist. Als de jacht weer zou worden toegestaan, zou meer dan 30 jaar inspanning in een paar weken kunnen worden weggevaagd!
In Monaco, de Soevereine Orde van 1993, versterkt door de
verordening van 2011
verbiedt elke vorm van visserij en waarborgt de bescherming van de tandbaars en de koraalduivel, een andere kwetsbare soort. Dankzij deze specifieke bescherming, het Larvotto-reservaat en de aanwezigheid van zeer gunstige habitats en overvloedig voedsel, is de zeebaars opnieuw talrijk in de wateren van het Vorstendom Monaco, met name aan de voet van het Oceanografisch Museum.
Wist je dat?
Waarom vinden we nog steeds bruine baarzen in de schappen van de viswinkel? Simpelweg omdat het gebruik van netten om ze te vangen nog steeds is toegestaan. Ook uit niet-gereglementeerde gebieden ingevoerde specimens mogen te koop worden aangeboden. Het is aan ons als consumenten om geen bedreigde diersoorten te kopen!
Het Prinsdom zorgt voor de tandbaarzen
Sinds 1993 onder toezicht van het ministerie van Milieu,
de Monegaskische vereniging voor natuurbescherming
bijgestaan door de
Grouper Studiegroep
voert een regelmatige inventarisatie uit van de tandbaarzen in de Monegaskische wateren, van de oppervlakte tot een diepte van 40 m, met de natuurlijke medewerking van de duikers van het Oceanografisch Museum. Van jaar tot jaar nemen de waargenomen aantallen toe (15 individuen in 1993, 12 in 1998, 83 in 2006, 105 in 2009, 75 in 2012). Grote exemplaren van 1,40 m zijn nu talrijk en op de ondiepten worden jonge exemplaren van alle afmetingen waargenomen.
het oceanografisch museum wordt ook nat...
Het museum schiet ook exemplaren te hulp die in moeilijkheden verkeren en door vissers of duikers aan het museum worden toevertrouwd, zoals eind 2018 het geval was met verschillende exemplaren die waren aangetast door een virusinfectie, die in het verleden al meermaals was waargenomen in de Middellandse Zee op Kreta, Libië, Malta en Corsica. Met de Monegaskisch Centrum voor de verzorging van mariene diersoorten die in 2019 is opgericht om voor schildpadden en andere diersoorten te zorgen, worden deze interventies nu vergemakkelijkt. De genezen baarzen keren terug naar zee om zich op te houden in beschermde gebieden zoals het Larvotto Underwater Reserve. Bekijk de video van de vrijlating van de jonge tandbaars “Enzo”.
DE MEROU, STER VAN ALTIJD in het AQUARIUM
Veel bezoekers ontdekken deze erfgoedsoort in het Oceanografisch Museum. Dit is niet nieuw, want het Aquarium, toen geleid door dokter Miroslav Oxner, presenteerde ze al in 1920! Een van hen, nu in de collecties van het museum, woonde daar meer dan 29 jaar. 4 verschillende soorten (badèche, bruine, witte en koningsbaars) zijn nu te zien in de sectie gewijd aan de Middellandse Zee volledig gerenoveerd.
Als de tandbaars bezoekers intrigeert, inspireert hij ook kunstenaars! Talrijke voorwerpen die zijn gelijkenis dragen, zowel kunstwerken als vervaardigde voorwerpen, bevinden zich in de collecties van het Oceanografisch Instituut!
In 2010 werd een tandbaars uit het museum gebruikt als model voor het bankbiljet van 100 Reais, uitgegeven door de Centrale Bank van Brazilië, dat nog steeds in omloop is, en het Prinsdom heeft er in 2018 zelfs een postzegel aan gewijd!
Een aanwinst voor de blauwe economie, toerisme en visserij...
Toeristen komen van heinde en verre om de onderwaterfauna te observeren en een “geslaagde” duik is vaak een duik waarbij de bruine tandbaars is waargenomen! Verschillende studies tonen aan dat een levende tandbaars tijdens zijn bestaan oneindig veel meer geld opbrengt dan wanneer hij wordt gevangen om te worden geconsumeerd!
Bruinbaarzen doen het vooral goed in doeltreffend beheerde beschermde mariene gebieden (MPA’s), die belangrijke voordelen bieden voor het behoud van de biodiversiteit en de economische ontwikkeling. Door de bescherming en het herstel van kritieke habitats (migratieroutes, toevluchtsoorden voor roofdieren, paaigronden, kraamgebieden) dragen MPA’s bij tot de overleving van kwetsbare soorten zoals de bruine tandbaars. Adulten en larven van verschillende soorten die in een MPA leven, kunnen deze ook verlaten en andere gebieden koloniseren; dit wordt “spillover” genoemd. Wanneer de in de MPA geproduceerde eitjes en larven wegdrijven, spreekt men van dispersie. Soorten met een hoge marktwaarde (zeebaars, kreeft, rode koraal) leggen aanzienlijke afstanden af, wat ecologische en economische voordelen oplevert in afgelegen gebieden! Volwassen bruine baarzen dwalen één kilometer buiten de MPA-grens. En wat de larven betreft, die leggen honderden kilometers af!
Zie ook
Zeeschildpadden, de grote odyssee: een naslagwerk
Robert Calcagno, directeur van het Oceanografisch Instituut van Monaco, ondertekent zijn tiende boek over het thema oceanografie: Tortues marines, la grande odyssée, uitgegeven door Glénat in 2017. Het boek, dat rijk gedocumenteerd is, behandelt de evolutie van de zeeschildpaddenpopulaties vanaf hun ontstaan tot op heden en vestigt de aandacht van de lezer op de milieuveranderingen die hun voortbestaan vandaag de dag bedreigen.
De mysterieuze odyssee van een bedreigde diersoort
Robert Calcagno, bevestigt het: “De mens heeft er slechts een halve eeuw over gedaan om het bestaan van de zeeschildpadden te bedreigen! Zeeschildpadden, symbolen van wijsheid en lang leven, soms onsterfelijkheid, hebben vele beschavingen gefascineerd.
Alle zeven soorten zeeschildpadden zijn kwetsbaar of bedreigd omdat zij blootstaan aan de meeste vormen van druk die de mens op het mariene milieu uitoefent. Zeeschildpadden zouden kunnen uitsterven als gevolg van de huidige milieuveranderingen.
Deze grote trekvogels, die 110 miljoen jaar geleden verschenen, houden nog steeds vele mysteries in stand. Om hun levenscyclus beter te begrijpen, moeten zij worden bestudeerd met behoud van hun habitat. Om hen te beschermen, moeten beschermingsoplossingen op internationaal niveau worden overwogen.
Een leven vol reizen
Op het kruispunt van de wereld van het water en die van het land, behoren zeeschildpadden tot de dieren die nog steeds een groot mysterie bewaren.
Migraties, paringsrituelen, mechanismen die het leggen van eieren in gang zetten… we weten nog steeds niet veel.
Dankzij de nieuwste technologie wordt wetenschappelijk onderzoek verricht om de mysteries te ontrafelen die schildpadden nog steeds omgeven, zodat hun toekomst dringend veilig gesteld kan worden.
Schildpadden en onze eetlust
De visserij op zeeschildpadden is nog steeds toegestaan in de territoriale wateren van 42 landen en elk jaar worden er nog 42.000 schildpadden legaal gevangen.
De consumptie van hun vlees en eieren en het gebruik van hun schelpen zijn de voornaamste redenen voor de achteruitgang van hun populaties.
De verschillende beschermingsmaatregelen die de afgelopen decennia zijn genomen, worden nog steeds slecht toegepast. De benarde toestand van de schildpadden begon met overexploitatie, maar wordt erger door de greep van de mens op de oceaan en de kustlijn.
Leven met schildpadden
Als we zeeschildpadden willen redden, moeten we ze beter beschermen.
In een tijd waarin vakantiegangers uit de hele wereld massaal naar de fijne zandstranden trekken, moet een klein deel van dit Eden gereserveerd blijven voor de schildpadden.
Dit is een hele uitdaging, aangezien de ontwikkeling van het toerisme aan deze kusten wordt gezien als een essentiële hefboom voor economische ontwikkeling.