De haai, symbool van een wilde en opstandige natuur, vertegenwoordigt de grens van onze overheersing van de zeeën, een grens die sommigen vastbesloten zijn terug te duwen naar de afgrond. In dit opiniestuk uit 2013 stelt Robert Calcagno de relatie tussen mensen en haaien in vraag.
Opiniecolumn van Robert Calcagno, directeur-generaal van het Oceanografisch Instituut van de Fondation Albert I, Prins van Monacogepubliceerd in de Huffington Post op 22 januari 2013.
Een kwestie van reputatie
In onze westerse cultuur hebben haaien altijd de meest afschuwelijke etiketten opgeplakt gekregen. Zij hebben de weinig benijdenswaardige status van zondebok en krijgen de schuld van alle moeilijkheden die de mens ondervindt bij zijn verovering van het mariene milieu. Volgens de legende verslonden zij schipbreukelingen toen de eerste boten de zee opgingen, aten vliegtuigpiloten toen de eerste raderboten op zee werden aangetroffen, en waren zelfs ontrouwe concurrenten van vissers toen de vangst onvoldoende bleek.
Geen beschuldiging werd hen bespaard, zelfs niet die van mensenjagers. Sinds de film “Jaws” (1975) lijkt het algemeen aanvaard te zijn dat haaien zwemmers, surfers en windsurfers tot aan de rand van het strand stalken. Als er een ongeluk gebeurt, is er niet veel voor nodig dat de man, in een uitbarsting van haat, gerechtigheid eist.
Welk zeedier kan er vandaag de dag aanspraak maken op evenveel media-aandacht als de haai of op zo’n afschuwelijke reputatie? Maar op geen enkel moment twijfelt de man aan zichzelf. Hij legt nooit een verband tussen de toename van het aantal aanvallen en de toename van de vaaractiviteiten, waardoor de kans op een ontmoeting tussen mens en dier aanzienlijk toeneemt. Want van de twee, wie is degene die het grondgebied van de ander binnendringt?
Het gevaar ligt elders
Als symbool van een opstandige natuur staat de haai voor de grens van onze overheersing van de zeeën, een grens die sommige mensen vastbesloten zijn terug te duwen naar de afgrond. Terwijl de oceanen thans worden gewaardeerd als een van de laatste ruimten van vrijheid, opgeëist door watersporters en onderwaterliefhebbers, tracht de mens controle en beheersing in te voeren. Wat voor zin zou een vrijheid hebben die wordt uitgeoefend in een gecontroleerde en gezuiverde wereld?
Door ons zo te concentreren op de overheersing van de natuur gaan we voorbij aan de oorsprong van het gevaar, want dat komt veel meer van binnenuit de gebieden die wij denken te beheersen. Terwijl haaien wereldwijd minder dan een dozijn mensen per jaar doden, veroorzaken instortende zandtunnels in de Verenigde Staten alleen al evenveel doden. In Frankrijk sterven elke zomer bijna 500 mensen door verdrinkingsongevallen, waarvan meer dan 50 in zwembaden. Om nog maar te zwijgen van het onvergelijkbaar hogere risico op ongevallen op de strandweg! Hoe zou de totale uitroeiing van haaien een positief effect hebben op deze statistieken?
Sinds hun verschijning bijna 400 miljoen jaar geleden zijn haaien aan alle uitroeiingscrises ontsnapt, zij overleefden bijvoorbeeld de dinosauriërs, maar de mens doet nu een zeldzame poging om hen te doen verdwijnen. Specifiek bevist, meestal voor hun vinnen, of gevangen in de grote mondiale overbevissingsval, verdwijnen er elk jaar meer dan 50 miljoen. De meeste bekende haaienbestanden zijn met 80-99% geslonken sinds het begin van de industriële visserij in het midden van de 20e eeuw. Zonder zich er zorgen over te maken, of zelfs met de voldoening zich te ontdoen van concurrenten of ergernissen, reduceert de mens de oceanen tot uitgestrekte poelen.
Accepteren van een wilde zee
Sommige eilandculturen hadden ons echter kunnen verlichten. Zij koesteren een heel andere relatie met de zee en respecteren haaien als de belichaming van een natuur die geeft en ontvangt, voedt en doodt, zonder enige kwaadwilligheid en soms zelfs met vooruitziende blik, zielen wegend om slachtoffers en wonderen uit te kiezen.
Het Westen van zijn kant gaf er de voorkeur aan de harmonie te verbreken en te kiezen voor de confrontatie. Dit is een miskenning van de kritieke rol die haaien spelen in het behoud van het evenwicht en de vitaliteit van mariene ecosystemen door de lagere niveaus van de voedselpiramide te controleren en verzwakte prooien te selecteren. Plaatselijk heeft de verdwijning van de haaien reeds tot belangrijke veranderingen geleid: een toename van het aantal roggen, die het eeuwenoude schelpdierveld aan de noordoostkust van de Verenigde Staten hebben weggevaagd, en de ontwikkeling van octopussen, die zich tegoed hebben gedaan aan de kreeften van Nieuw-Zeeland. Op grote schaal leidt de intensieve handel in deze dieren ons regelrecht naar het onbekende. We gaan zeker in de richting van absolute overheersing, maar overheersing over verarmde en dorre oceanen.
Onze ongedifferentieerde strijd tegen haaien getuigt van de slechte levenslessen die we tot nu toe hebben geleerd. Door de grenzen van de natuurlijke omgeving en van de laatste grote wilde dieren te willen verleggen, weigeren wij elk samenleven dat niet op overheersing gebaseerd zou zijn. De natuur aanvaarden betekent aanvaarden dat sommige ruimten aan onze regels en eisen ontsnappen. Laten we onszelf niet alleen vragen stellen over de oceanen, maar ook over de mensen die we willen zijn…
Is het niet dringend nodig blijk te geven van altruïsme door te laten zien dat onze vrijheid ook kan ophouden voor die van andere soorten die, goed of slecht, nuttig of nutteloos, als eerste eigenschap hebben onze blauwe planeet te delen? Het is tegen de prijs van deze verandering van filosofische houding dat de mensheid in staat zal zijn evenwicht en sereniteit te vinden.
Zie ook
2013, het haaienprogramma van het Oceanografisch Instituut
Bewustmakingsacties, speciale tentoonstellingen in het Oceanografisch Museum, evenementen voor iedereen, internationale wetenschappelijke bijeenkomsten: het behoud van de haaien is een belangrijk thema voor het Oceanografisch Instituut. Via zijn grote actieprogramma “Haaien”, dat in 2013 van start ging, nodigt het Instituut u uit om kennis te maken met deze even fascinerende als onbekende heren van de zee…
Haaien, essentieel voor het evenwicht van de oceanen, worden bedreigd
Haaien vormen de hoeksteen van mariene ecosystemen en zorgen voor het evenwicht en de vitaliteit ervan. Als haaien zouden uitsterven of schaars zouden worden, zouden de ecosystemen worden verstoord, met een cascade van bedreigingen voor vele andere soorten tot gevolg. Na 400 miljoen jaar de oceanen te hebben gedomineerd, is de haaienpopulatie in de afgelopen 50 jaar met 80-99% gedaald. Om deze catastrofe te voorkomen, tracht het Oceanografisch Instituut een vreedzaam samenleven van mensen en haaien te bevorderen, zelfs in de zeldzame gevallen waarin haaien een risico vormen voor de mens.
Workshops en uitwisselingen ter bescherming van haaien
Samen met zijn partners organiseert het Oceanografisch Instituut regelmatig workshops op hoog niveau. Dit was bijvoorbeeld het geval in 2013 tijdens de twee uitwisselingen tussen internationale deskundigen over het samenleven van mensen en haaien. Deze uitwisselingen maken het mogelijk vooruitgang te boeken op het gebied van de kennis en de bescherming van haaien en menselijke activiteiten, met name wanneer er een risico op ongevallen bestaat: deze vergaderingen hebben tot dusver geleid tot de opstelling van één enkel document: de “toolbox voor het haaienrisico”.
Wat is het "Monaco Blue Initiative"?
Het “Monaco Blue Initiative”, dat in 2010 door Z.S.H. Prins Albert II van Monaco werd gelanceerd, is een discussieplatform dat gezamenlijk wordt georganiseerd door het Oceanografisch Instituut – Stichting Albert I, Prins van Monaco en de Prins Albert II van Monaco Stichting. Zij brengt haar leden eenmaal per jaar bijeen om huidige en toekomstige mondiale uitdagingen op het gebied van oceaanbeheer en -behoud te bespreken. Dit evenement biedt een stimulerende omgeving om uitwisselingen tussen bedrijven, wetenschappers en besluitvormers aan te moedigen en mogelijke synergieën tussen de bescherming van het mariene milieu en de sociaal-economische ontwikkeling te analyseren en te bevorderen.
Zie ook
Kwallen, die al sinds de oudheid worden gevreesd, worden pas sinds de 20e eeuw door wetenschappers bestudeerd. Vandaag ontdekken we hun vermogen tot aanpassing en regeneratie. Dit gelatineachtige dier is een goudmijn voor medisch en biochemisch onderzoek, dat hoopt gebruik te kunnen maken van hun bijzondere eigenschappen om te genezen. Maar het aantal kwallen neemt toe, misschien zelfs in die mate dat ze biotopen veranderen, en ze lijken te profiteren van de afnemende visbestanden. Laten we de balans opmaken met Jacqueline Goy, auteur van dit wetenschappelijk informatieblad.
Kwallen, terecht gevreesd?
In de oudheid gaf Aristoteles kwallen vanwege hun overlast de naam “cnid” (Grieks voor “stekend”) en als eerbetoon creëerden wetenschappers de groep cnidariërs om alle dieren met deze functie aan te duiden.
Kwallensteken zijn niet allemaal even ernstig en aan onze kusten kunnen ze eenvoudige jeuk of diepe zweren veroorzaken. Dit is precies wat de zeelieden voelden bij het sorteren van trawlzakken gevuld met fysaliën tijdens de veldtochten van de Prins Albert I van Monaco voor de Azoren. De fysaliën zijn geen kwallen maar siphonoforen waarvan de lange tentakels de prooien terugwinnen door ze te verlammen dankzij hun gifstoffen. Uit onderzoek door twee wetenschappers, Charles Richet en Paul Portier, die de prins aan boord had genomen, en uit tests op dieren, bleek dat het gif een effect had op hart en longen, heviger bij een tweede contact. Beide geleerden noemden deze reactie anafylaxie, het tegenovergestelde van fylaxie of bescherming. Dit is het toppunt van allergie. Charles Richet kreeg de Nobelprijs voor geneeskunde en fysiologie in 1913.
Gaan we kwallen eten in plaats van vis?
Door overbevissing blijft er voedsel over dat niet door vissen wordt geconsumeerd, en kwallen profiteren daarvan, wat hun groei bevordert. De stijging van de watertemperatuur kan de voortplanting van kwallen versnellen, en de jongen zullen in dit gunstige trofische milieu waarschijnlijk niet verhongeren. Deze algemene vergeling van de oceanen ten gevolge van menselijke activiteit is een gevaarlijke afwijking voor de economie van de zeeën, want kwallen hebben geen grote voedingswaarde. Ze opeten – drinken zou juister zijn vanwege het watergehalte van 96% – is geen energetische maaltijd.
Niet zo ver van de mensen?
Kwallen hebben ogen die verdeeld zijn over de rand van de paraplu: eenvoudige gepigmenteerde vlekken of met een hoornvlies, lens en netvlies met een bipolaire pigmentlaag. Dit is de eerste schets van cefalisatie, waarvan de studie interessante perspectieven biedt voor genezing in gevallen van netvliesdegeneratie. Een andere verrassing na de gekkekoeienziekte, waardoor de zoektocht naar collageen op andere dieren dan runderen werd gericht, was de ontdekking van een menselijk type collageen in kwallen. Het wordt gebruikt als nephuid voor brandwondenslachtoffers, als kweekmedium in de cytologie en als een effectief anti-rimpelmiddel in de cosmetologie.
Zie ook
De conferentie “Antarctica vandaag en morgen” vond op 29 juni 2017 plaats in Parijs, Frankrijk, en werd georganiseerd door het Oceanografisch Instituut van Monaco in het Maison des Océans. Deze bijeenkomst werd georganiseerd op een specifieke datum: de eerste verjaardag van het overlijden van Michel Rocard, een groot verdediger van de polen. Het evenement bracht 250 deelnemers uit alle geledingen van de samenleving samen: regeringen, maatschappelijke organisaties, verenigingen, enz. Dit symposium werd georganiseerd met een specifiek doel: de oprichting van een nieuw beschermd marien gebied op Antarctica.
Antarctica en de Zuidelijke Oceaan aan het veranderen zijn?
Tijdens de paneldiscussie “Antarctica en de Zuidelijke Oceaan in een veranderend milieu” verklaarde Thomas Stocker, medevoorzitter van IPCC-werkgroep I, dat jaarlijks 147 miljard ton zoet water verloren gaat in Antarctica.
Françoise Gaill, wetenschappelijk directeur van het platform voor oceanen en klimaat, noemde ook de abrupte veranderingen op Antarctica, zoals de afname van de keizerspinguïnpopulatie door het verdwijnen van de ijslaag.
Een grote uitdaging: een nieuw beschermd marien gebied creëren
Het symposium werd georganiseerd door de Antarctische en Zuidelijke Oceaan Coalitie (ASOC) met financiële steun van de Prins Albert II van Monaco Stichting, de Pew Charitable Trusts, en in partnerschap met het Oceanografisch Instituut van Monaco, en werd bijgewoond door ongeveer 250 mensen in het Maison des Océans in Parijs.
Robert Calcagno, directeur-generaal van het instituut, legt uit dat de conferentie tot doel heeft het voorstel van Australië, Frankrijk en EU-partners om een nieuwe MPA in Oost-Antarctica in te stellen, te ondersteunen en meer bekendheid te geven.
In een paneldiscussie met als titel “MPA’s, Antarctica en de Zuidelijke Oceaan” werden de vele voordelen van de oprichting van een nieuwe MPA besproken.
ANTARCTICA-VERDRAG: WAAROM IS HET EEN SUCCESVERHAAL?
s Ochtends werd na een openingsceremonie de eerste rondetafel gehouden onder de titel “Lessen uit een succesvolle Frans-Australische ervaring, dertig jaar later – Van het Verdrag van Wellington tot het Protocol van Madrid”.
De wereldwijde reactie op de behoefte aan een internationaal kader voor activiteiten op Antarctica begon met de goedkeuring van het Verdrag inzake Antarctica, dat op 1 december 1959 in Washington DC, VS, werd ondertekend.
Het hoofddoel was ervoor te zorgen dat “in het belang van de gehele mensheid, Antarctica uitsluitend voor vreedzame doeleinden zal blijven worden gebruikt en niet het toneel of voorwerp van internationale onenigheid zal worden”.
Op 4 oktober 1991 werd dit verdrag aangevuld met het Protocol inzake milieubescherming, ook bekend als het Protocol van Madrid. Vandaag is Antarctica, dankzij deze multilaterale overeenkomsten, een plaats van vrede en wetenschappelijke samenwerking. Deze ervaring toont de mogelijkheid aan van internationale overeenstemming over zulke vitale kwesties als milieubescherming.
DE ZEE VAN ROSS, OF HOE DE GROOTSTE VERSTERKER
In oktober 2016 kwamen de leden van de Commissie voor de instandhouding van de levende rijkdommen in de Antarctische wateren (CCRVMA) na enkele jaren van besprekingen overeen om een gebied van 1,55 miljoen km² aan te wijzen als beschermd marien gebied in de Rosszee.
Deze MPA is op 1 december 2017 in werking getreden en legt bepaalde activiteiten volledig aan banden om specifieke instandhoudingsdoelstellingen te verwezenlijken. De MPA voor de Ross Sea Region is de tweede in zijn soort die is goedgekeurd, en de grootste tot nu toe.
In een video toonde prins Albert II van Monaco zich verheugd over de aanwijzing van de MPA Rosszee en zei hij dat dit “een stimulans was om verder te gaan”. Hij steunde de oprichting van een netwerk van MPA’s op Antarctica en benadrukte het belang van steun van de EU-partners.
Om verder te gaan
De samenvatting van het symposium “Antarctica, vandaag en morgen”, dat op zaterdag 1 juli 2017 door het Internationaal Instituut voor Duurzame Ontwikkeling is gepubliceerd, staat online op dit adres
adres
.
De synthese van de conferentie, gepubliceerd door het Internationaal Instituut voor Duurzame Ontwikkeling, is te vinden op
adres
.
De conferentie, die volledig werd gefilmd, is ook beschikbaar op de
Youtube
van het Oceanografisch Instituut.
Zie ook
Hoe kunnen we, nu de opwarming van de aarde en de verzuring van de oceanen geen enkele regio meer ontzien en de honger naar natuurlijke hulpbronnen toeneemt, een van de laatste wilde schatten van de planeet in stand houden: de Zuidelijke Oceaan? Dit was de kwestie die werd belicht tijdens een bijeenkomst-debat in het Maison des Océans in Parijs op donderdag 28 november 2013.
Het Oceanografisch Instituut pleit voor de verdediging van de Zuidelijke Oceaan
De jongste internationale onderhandelingen tonen aan dat een internationale consensus niet gemakkelijk te bereiken is.
In 2013 is de Commissie voor de instandhouding van de levende rijkdommen in de Antarctische wateren (CCAMLR) er voor de derde keer sinds 2012 niet in geslaagd haar verbintenis na te komen om beschermde mariene gebieden in de Zuidelijke Oceaan in te stellen. Veel staten blijven zich echter inzetten voor een betere bescherming van de polen. Enkele maanden later organiseerde het Oceanografisch Instituut in het Maison des Océans te Parijs een ontmoeting-debat om deze leemte te helpen opvullen.
Robert Calcagno, directeur-generaal van het Oceanografisch Instituut, is van mening dat “het nu tijd is om deze dynamiek, die verder gaat dan de huidige eetlust, te hervinden om de toekomstige generaties niet te beroven van een van de laatste ongerepte ruimten op onze blauwe planeet”.
Vitale kwesties verdedigd door leidende figuren
Is dit het einde van deze oceaan, die een van de wildste gebieden van de planeet is gebleven, gevrijwaard van menselijke excessen?
Wat gebeurt er met het uitzonderlijke beheersmodel dat tot nu toe het evenwicht tussen visserij en instandhouding van het ecosysteem heeft bewaard?
Over deze kwesties is uitvoerig gediscussieerd tijdens deze door het Oceanografisch Instituut georganiseerde vergadering, waaraan vooraanstaande personen hebben deelgenomen:
Michel Rocard, voormalig eerste minister en ambassadeur van Frankrijk belast met de internationale onderhandelingen over de poolgebieden van Arctica en Antarctica. Hij wist op voortreffelijke wijze de geschiedenis en de vooruitzichten van de CCAMLR en het Antarctisch Verdragssysteem te schetsen.
Robert Calcagno
Directeur-generaal van het Instituut voor Oceanografie. Hij leidde een rondetafelgesprek met de drie Franse deskundigen op het gebied van de Zuidelijke Oceaan die aan de laatste onderhandelingen hebben deelgenomen:
– Philippe Koubbi, onderzoeker aan de Pierre en Marie Curie-universiteit, Frans vertegenwoordiger in het wetenschappelijk comité van de CCAMLR,
– Olivier Guyonvarch, adjunct-directeur zeerecht, rivierenrecht en polen bij het ministerie van Buitenlandse Zaken
– Stéphanie Belna, hoofd van de pool- en zeemilieumissie bij het ministerie van Ecologie, Duurzame Ontwikkeling en Energie
WAAROM IS DE CREATIE VAN AMP ESSENTIEEL VOOR HET OVERLEVEN VAN DE OCEANEN?
De instelling van grote beschermde mariene gebieden maakt een betere regulering van de visserij en andere activiteiten mogelijk, maar ook een beter toezicht op de gevolgen van de veranderingen in het aardsysteem door bepaalde gebieden te beschermen tegen plaatselijke schade.
Talrijke studies hebben de talrijke voordelen van MPA’s belicht, en de noodzaak ervan is aangetoond. “Ons gemeenschappelijk erfgoed opnieuw opeisen en het internationale engagement nieuw leven inblazen” zijn twee essentiële acties die snel moeten worden uitgevoerd, bepleit Robert Calcagno in een uitzonderlijk artikel dat hij aan het eind van deze bijeenkomst heeft geschreven.
Zie ook
Grote, streng beschermde mariene reservaten zijn van essentieel belang om oceaangebieden te beschermen tegen destructieve menselijke activiteiten. Zij dragen ook bij tot de instandhouding van soorten, habitats en de functionele diversiteit van ecosystemen. Helaas zijn ze nog veel te zeldzaam. Laten we de balans opmaken met deze Global Ocean Legacy – Pew factsheet.
Stress op mariene ecosystemen
De intensivering van de menselijke invloeden op de oceaan leidt tot het verlies van essentiële voordelen die dit ecosysteem biedt. Stromingen voeren miljoenen tonnen plastic en ander afval mee van de kust naar de open zee, waar het schadelijk is voor het leven in zee en de werking van ecosystemen verandert.
De toename van kooldioxide in de atmosfeer heeft verschillende gevolgen, waaronder stijgende temperaturen en toenemende verzuring van de oceanen, waardoor de mariene ecosystemen nog meer onder druk komen te staan. Ook de visserijsector heeft onder deze situatie te lijden.
MPA's essentieel voor gezonde oceanen
Grote, streng beschermde mariene reservaten zijn een essentieel instrument voor de aanpak van diverse problemen die de gezondheid van de oceaan beïnvloeden. Deze reservaten beschermen oceaangebieden tegen menselijke activiteiten, zoals industriële visserij, winning van natuurlijke hulpbronnen of andere destructieve vormen van gebruik.
Zij dragen ook bij tot het behoud van soorten, habitats en de functionele diversiteit van ecosystemen. Tot dusver is echter slechts ongeveer 2% van de wereldzeeën aangewezen als streng beschermd marien reservaat. Toonaangevende wetenschappers bevelen ten sterkste aan dat ten minste 30% van de oceanen dit beschermingsniveau zou hebben.
Vijf kenmerken voor een goede bewaring
Uit een studie van 2014 blijkt dat menselijke activiteiten een cumulatief effect hebben op de ecosystemen van de oceanen en dat zeereservaten betere instandhoudingsvoordelen opleveren als ze groot, sterk beschermd, geïsoleerd, volledig gerespecteerd en eeuwenoud zijn.
De voordelen zijn aanzienlijk groter wanneer deze vijf kenmerken worden gecombineerd. Beschermde mariene gebieden met al deze kenmerken hebben bijvoorbeeld 14 keer meer biomassa van haaien, 2 keer meer biomassa van grote vissen en 5 keer meer biomassa van vissen in het algemeen dan onbeschermde gebieden. Ter vergelijking: beschermde mariene gebieden die slechts één of twee van deze kenmerken vertonen, verschillen niet veel van geëxploiteerde gebieden.
Economische voordelen voor de bevolking
Zeereservaten komen ook de gemeenschappen ten goede doordat zij de plaatselijke economie ondersteunen. Zeereservaten bevorderen de gezondheid en het leven van de oceaan, trekken toeristen aan en stimuleren de plaatselijke economie.
Ze zorgen ook voor veerkrachtigere kustlijnen door de riffen te versterken. Bovendien bewaren zij het cultureel erfgoed. Op Paaseiland bijvoorbeeld, in Frans-Polynesië of in Palau, is natuurbehoud een hoeksteen van de geschiedenis en het dagelijkse leven van de gemeenschap.