Verschillende instellingen die betrokken zijn bij de kennis en bescherming van de oceanen (Oceanografisch Instituut, Wetenschappelijk Centrum van Monaco, Prins Albert II-Stichting, Explorations de Monaco) hebben hun krachten gebundeld om het publiek bewust te maken en actie te ondernemen ten gunste van het voortbestaan van de koraalriffen. Wetenschappelijk onderzoek op hoog niveau, organisatie van symposia, politieke invloed, mobilisatie van de media, financiering van projecten van NGO’s… De acties zijn talrijk.
Een verbintenis aangegaan door Prins Albert I
Het Oceanografisch Museum van Monaco, opgericht door Prins Albert I van Monaco (1848-1922) met als doel “het kennen, liefhebben en beschermen van de oceanen”, herbergt een van de oudste aquaria ter wereld. Eind jaren tachtig hebben de teams van het aquarium, onder leiding van professor Jean Jaubert, het onderhoud en de voortplanting van koralen buiten hun natuurlijke omgeving geperfectioneerd.
Monaco op initiatief van het Wereld Koraal Conservatorium
Wat als de grote crisis van biodiversiteitsverlies en opwarming van de aarde die we nu meemaken, koralen zou doen verdwijnen? Als reactie op deze bedreiging hebben het Wetenschappelijk Centrum van Monaco en het Oceanografisch Museum besloten een Wereldkoraalreservatorium op te richten om de stammen van talrijke koraalsoorten in aquaria te bewaren zodat zij kunnen worden bestudeerd voordat uiteindelijk wordt getracht ze opnieuw in geschikte gebieden uit te zetten.
Momenteel worden in alle aquaria ter wereld bijna 200 soorten koraal gekweekt. Het is de bedoeling om binnen vijf jaar 1000 koraalsoorten te beschermen, d.w.z. tweederde van de bestaande soorten. Deze natuurlijk voorkomende koralen zullen worden gedistribueerd naar ’s werelds grootste aquaria en onderzoekscentra. Het Oceanografisch Museum van Monaco coördineert dit mooie project met het Wetenschappelijk Centrum van Monaco.
Lees meer:
6 zeeschildpadden zijn aanwezig in de Middellandse Zee
De Middellandse Zee heeft 46.000 km kustlijn en beslaat 2,5 miljoen km2 , of minder dan 1% van het totale oceaanoppervlak. Het staat bekend als een wereldwijde hotspot voor biodiversiteit en is de thuisbasis van zes van de zeven soorten zeeschildpadden.
De karetschildpad Caretta caretta komt het meest voor, gevolgd door de groene schildpad Chelonia mydas en vervolgens de lederschildpad Dermochelys coriacea, die bekend staat als de grootste schildpad ter wereld.
De zeldzamere Kemp’s ridley schildpad Lepidochelys kempii en de karetschildpad Eretmochelys imbricata zijn tot dusver slechts enkele malen in het Middellandse-Zeegebied waargenomen.
In 2014 werd een gestrande schildpad formeel geïdentificeerd in Spanje. Het is de olijf ridder schildpad Lepidochelys olivacea.
Ongelijke geografische spreiding
Onechte karetschildpadden, soepschildpadden en lederschildpadden komen in het hele Middellandse-Zeegebied voor, maar hun verspreiding is ongelijk, afhankelijk van de soort en de tijd van het jaar.
De onechte karetschildpad komt voor in het hele stroomgebied, maar schijnt talrijker te zijn in het westelijke deel, van de Alboranzee tot de Balearen. Hij wordt ook aangetroffen bij Libië, Egypte en Turkije.
De groene schildpad is meer oostelijk geconcentreerd, in het Levantijnse Bekken. Hij komt ook voor in de Adriatische Zee en minder vaak in het westelijk deel van de Middellandse Zee.
De lederschildpad wordt waargenomen in open zee in het hele stroomgebied, met een meer uitgesproken aanwezigheid in de Tyrreense Zee, de Egeïsche Zee en rond de Straat van Sicilië.
Slechts twee soorten broeden in de Middellandse Zee!
De onechte karetschildpad en de soepschildpad zijn de enige schildpadden die in de Middellandse Zee broeden, hoofdzakelijk in het oostelijke deel. Voor de Onechte karekiet bevinden de gebieden zich in Griekenland, Turkije, Libië, Tunesië, Cyprus en Zuid-Italië.
De laatste jaren is het leggen van eieren waargenomen in het westen van het stroomgebied, langs de Spaanse kust, in Catalonië, maar ook in Frankrijk, op Corsica of in de Var!
In 2006 werd in Saint-Tropez het nest van een onechte karetschildpad jammer genoeg vernield door hevige regenval. In Fréjus konden in 2016 enkele pas uitgekomen schildpadden terugkeren naar zee dankzij nauwlettend toezicht door het Franse netwerk van zeeschildpadden in de Middellandse Zee (RTMMF).
In de zomer van 2020 haalden twee nieuwe nesten in Fréjus en Saint-Aygulf de voorpagina’s, vooral omdat er enkele tientallen babyschildpadjes werden geboren!
Wat zeggen de wetenschappers?
Vanuit wetenschappelijk oogpunt is het nog te vroeg om conclusies te trekken over het “waarom” van deze koppelingen.
Zijn er meer vrouwtjes aan het nestelen in dit, het meest noordelijke gebied voor de dikkopjes om hun eieren te leggen? Is er meer druk van zeegebruikers om te observeren? Is het een combinatie van verschillende fenomenen?
Het is moeilijk te zeggen… Het lijkt echter vrij duidelijk dat de burgermaatschappij zich meer bewust wordt van de aanwezigheid van schildpadden en zich – hopelijk – meer bekommert om de toekomst van deze kwetsbare erfgoeddieren.
Als de schildpadden hun eieren komen leggen op onze stranden, is het aan ons om hen wat ruimte te geven, ’s nachts minder verstoring te veroorzaken en de strandverlichting aan te passen, die de vrouwtjes kan afschrikken en de jonge schildpadden kan desoriënteren.
Loggerheads worden soms ver van onze kusten geboren
Genetische analyses bewijzen het: niet alle everzwaluwen die in de Middellandse Zee worden waargenomen, zijn daar geboren!
Ongeveer de helft van hen zou geboren worden in de Atlantische Oceaan op de kusten van Florida, Georgia, Virginia of in Cabo Verde. Ze worden op deze afgelegen stranden geboren, komen via de Straat van Gibraltar de Middellandse Zee binnen om zich te voeden, en keren, wanneer ze volwassen zijn, terug naar het strand waar ze in de Atlantische Oceaan zijn geboren om er hun eieren te leggen.
De situatie voor groene schildpadden is anders. Al degenen die in de Middellandse Zee wonen, zijn daar geboren. Hun populatie is derhalve genetisch geïsoleerd, zonder enig verband met andere groene schildpaddenpopulaties elders in de wereld.
Een recente aanwezigheid in de Middellandse Zee
Tot het einde van de laatste grote ijstijd, 12.000 jaar geleden, was het door de koude omstandigheden in de Middellandse Zee voor de karetschildpadden niet mogelijk zich te vestigen of zich te voeden, laat staan zich voort te planten.
Het uitbroeden van de eieren is alleen mogelijk als gedurende ten minste 60 dagen een temperatuur van 25°C wordt aangehouden. Pas toen de temperaturen zich stabiliseerden op een niveau dat dicht bij het huidige klimaat lag, konden de Atlantische karetschildpadden, die tijdens de ijstijd in warmere gebieden waren gebleven, de Middellandse Zee koloniseren.
Hun aanwezigheid in het Middellandse-Zeegebied is dus – betrekkelijk – recent.
Hoeveel schildpadden in de Middellandse Zee?
Dit is een moeilijke vraag om te beantwoorden! Er is geen technologische manier om alle zeeschildpadden te tellen die in zo’n groot zeegebied aanwezig zijn, vooral omdat deze grote migranten zich voortdurend van het ene gebied naar het andere verplaatsen.
Kennis van de schildpaddenrijkdom is een prioriteit in het wetenschappelijk onderzoek dat gericht is op de instandhouding van de zeeschildpadden in de Middellandse Zee. Dit is een van de vele conclusies van het recente IUCN-rapport, waarin ook enkele schattingen worden gegeven: er zijn tussen 1,2 en 2,4 miljoen karetschildpadden in de Middellandse Zee en het aantal groene schildpadden wordt geschat tussen 262.000 en 1.300.000; zeer grote marges omdat het moeilijk is tellingen uit te voeren.
Hoewel het tellen van individuen op zee een illusie is, is het wel mogelijk om het aantal vrouwtjes dat eieren komt leggen, strand voor strand, jaar na jaar, te volgen. Bijna 2.000 dikkopjes komen aan land om eieren te leggen, hoofdzakelijk in het Levantijnse bekken (Griekenland, Turkije, Cyprus en Libië).
Goed nieuws, het aantal koppelingen neemt toe! Op een twintigtal referentielocaties is het jaarlijkse gemiddelde gestegen van 3.693 nesten per jaar vóór 1999 tot 4.667 na 2000, een toename met meer dan 26%! Hetzelfde geldt voor groene schildpadden. Op 7 referentielocaties in Cyprus en Turkije is het jaarlijkse gemiddelde aantal nesten tussen vóór 1999 en na 2000 gestegen van 683 tot 1.005, d.w.z. + 47%!
Deze zeer positieve tendensen tonen aan dat de instandhoudingsinspanningen vruchten afwerpen en dat zij moeten worden voortgezet en uitgebreid.
Wat zegt de IUCN over Middellandse Zeeschildpadden?
Dit nieuwe rapport werpt een nieuw licht op de belangrijkste broed-, voeder- en overwinteringsplaatsen van de Middellandse-Zeeschildpadden.
Ook wordt een reeks aanbevelingen en acties op stroomgebiedniveau voorgesteld voor beheerders, beleidsmakers en het grote publiek.
Dit nieuwe rapport werpt een nieuw licht op de belangrijkste broed-, voeder- en overwinteringsplaatsen van de Middellandse-Zeeschildpadden.
Ook wordt een reeks aanbevelingen en acties op stroomgebiedniveau voorgesteld voor beheerders, beleidsmakers en het grote publiek.
Prioriteiten zijn onder meer:
- Versterking van de bewaking en bescherming van broedgebieden
- Instandhouding van prioritaire voeder- en overwinteringsgebieden (bijv. door beschermde mariene zones) en behoud van seizoensgebonden migratiecorridors
- Bijvangsten verminderen door aanpassing van de vangsttechnieken en opleiding van de vissers in de juiste manier om gevangen specimens weer vrij te laten
- Bestrijding van alle vormen van vervuiling
- de beschermingsnetwerken versterken door alle actoren in de samenleving (mariene beroepsbeoefenaar, visser, natuurbeschermingsdeskundige, onderzoeker, politieke besluitvormer of gewone burger) actief bij een en ander te betrekken
- Verbetering van het netwerk van reddings- en hulpcentra, dat momenteel te ongelijk verdeeld is en vrijwel ontbreekt aan de zuidelijke en oostelijke kusten van de Middellandse Zee.
Terug aan onze kust na 30 jaar inspanning
De blauwbaars Epinephelus marginatus, een icoon voor veel duikers, zowel wegens zijn grootte (het is een van de grootste beenvissen in de Middellandse Zee) als wegens zijn zeldzaamheid, was bijna verdwenen na tientallen jaren van overbevissing en stroperij. Dankzij krachtige beschermingsmaatregelen maakt hij een sterke comeback in de wateren van de Franse en Monegaskische Middellandse Zee, met name in beschermde gebieden, waardoor onderwaterwandelaars zijn unieke en majestueuze gedrag kunnen bewonderen. Het bekijken ervan tijdens het duiken is een bevoorrecht en magisch moment, een herinnering die u nog lang in uw hoofd zult houden! De terugkeer van de tandbaars is geen toeval maar het resultaat van 30 jaar inspanningen, een voorbeeld dat ons moet inspireren om bedreigde soorten in de Middellandse Zee beter te beschermen! Uitleg…
Man of vrouw? Allebei! Een beetje biologie...
De tandbaars leeft tussen de oppervlakte en 50 tot 200 m diepte, zowel in de Atlantische Oceaan (van de Marokkaanse kusten tot Bretagne) als in de hele Middellandse Zee. Hij wordt ook aangetroffen voor de kust van Brazilië en Zuid-Afrika, maar onderzoekers vragen zich af of het om een homogene populatie gaat of om afzonderlijke subpopulaties. Het mysterie blijft vandaag!
Hij houdt van rotsachtige kustgebieden, rijk aan spleten en holten. De juvenielen, meer litoraal, worden soms in enkele centimeters water waargenomen. Zijn grootte varieert van 80 cm tot 1 m of zelfs 1,5 m voor de grootste individuen.
De tandbaars verandert tijdens zijn leven van geslacht: “protogynous hermaphrodite”, hij is eerst vrouwelijk en wordt mannelijk wanneer hij 60 tot 70 cm wordt, op de leeftijd van 10 tot 14 jaar.
Regulator en indicator van de toestand van het mariene milieu
Als superroofdier aan de top van de voedselketen jaagt de tandbaars op zijn prooi (koppotigen, schaaldieren, vissen) op lagere trofische niveaus, speelt zo de rol van regulator en draagt bij tot het evenwicht van het ecosysteem. Het is ook een indicator van de milieukwaliteit. De overvloed aan baarzen weerspiegelt de goede toestand van de voedselketen die eraan voorafgaat, de aanwezigheid van rijk voedsel en de uiting van matige stroperij en visserijdruk. Wegens zijn hoge handelswaarde blijft de tandbaars zeer gegeerd bij vissers en onderwaterjagers in zijn hele verspreidingsgebied. Aangezien zijn aantal sterk afneemt, is hij door de Internationale Unie voor het behoud van de natuur geclassificeerd als een kwetsbare soort.
Wist je dat?
In de Middellandse Zee komen 8 soorten tandbaarzen voor. Van de 6 soorten die in Monaco zijn waargenomen, komt de bruine tandbaars Epinephelus marginatus het meest voor, daarna komt de indrukwekkende cernier, ook wel wrakbaars Polyprion americanus genoemd. De tandbaars Epinephelus caninus, de badèche Epinephelus costae, de witte tandbaars Epinephelus aeneus, de konings tandbaars Mycteroperca rubra zijn veel onopvallender.
Grouper bescherming werkt!
De toenemende schaarste van deze vis heeft Frankrijk en het Prinsdom Monaco ertoe gebracht strenge beschermingsmaatregelen te nemen in het kader van internationale verdragen (Bern, Barcelona). Het moratorium dat in 1993 in continentaal Frankrijk en op Corsica is ingesteld, verbiedt het jagen onder water en het vissen met haken. Veldstudies tonen de doeltreffendheid van deze beschermingsmaatregelen aan: jonge tandbaarzen zijn nu op alle kusten aanwezig en in de zeereservaten hebben de populaties zich hersteld. Maar deze comeback blijft zeer broos. Het moratorium moet om de 10 jaar opnieuw worden bezien. Over de toekomst van de tandbaars zal dus in 2023 worden beslist. Als de jacht weer zou worden toegestaan, zou meer dan 30 jaar inspanning in een paar weken kunnen worden weggevaagd!
In Monaco verbiedt de soevereine verordening van 1993, versterkt door deverordening van 2011, elke vorm van visserij en garandeert zij de bescherming van de tandbaars en de koraalduivel, een andere kwetsbare soort. Dankzij deze specifieke bescherming, het Larvotto-reservaat en de aanwezigheid van zeer geschikte habitats en overvloedig voedsel, is de tandbaars weer in overvloed aanwezig in de wateren van het Vorstendom Monaco, met name aan de voet van het Oceanografisch Museum.
Wist je dat?
Waarom vinden we nog steeds bruine baarzen in de schappen van de viswinkel? Simpelweg omdat het gebruik van netten om ze te vangen nog steeds is toegestaan. Ook uit niet-gereglementeerde gebieden ingevoerde specimens mogen te koop worden aangeboden. Het is aan ons als consumenten om geen bedreigde diersoorten te kopen!
Het vorstendom zorgt voor de tandbaarzen
Sinds 1993 inventariseert de Monegaskische Vereniging voor Natuurbescherming, bijgestaan door de Groep voor de studie van de tandbaars, onder toezicht van het departement Milieu, regelmatig de tandbaarzen in de Monegaskische wateren, van de oppervlakte tot op een diepte van 40 m, met de natuurlijke medewerking van duikers van het Oceanografisch Museum. Van jaar tot jaar nemen de waargenomen aantallen toe (15 individuen in 1993, 12 in 1998, 83 in 2006, 105 in 2009, 75 in 2012). Grote exemplaren van 1,40 m zijn nu talrijk en op de ondiepten worden jonge exemplaren van alle afmetingen waargenomen.
Het Oceanografisch Museum wordt ook nat...
Het museum schiet ook exemplaren te hulp die in moeilijkheden verkeren en door vissers of duikers aan het museum worden toevertrouwd, zoals eind 2018 het geval was met verschillende exemplaren die waren aangetast door een virusinfectie, die in het verleden al meermaals was waargenomen in de Middellandse Zee op Kreta, Libië, Malta en Corsica. Met de oprichting in 2019 van het Monegaskisch centrum voor de zorg voor zeeschildpadden en andere soorten, worden deze interventies nu vergemakkelijkt. De genezen baarzen keren terug naar zee om zich op te houden in beschermde gebieden zoals het Larvotto Underwater Reserve. Bekijk de video van de vrijlating van de jonge tandbaars “Enzo”.
De tandbaars, een eeuwige ster in het aquarium
Veel bezoekers ontdekken deze erfgoedsoort in het Oceanografisch Museum. Dit is niet nieuw, want het Aquarium, toen geleid door dokter Miroslav Oxner, presenteerde ze al in 1920! Een van hen, die nu in de collecties van het Museum wordt bewaard, leefde daar meer dan 29 jaar. Vier verschillende soorten (de badèche, de bruine, de witte en de koningsgrondel) zijn nu te zien in de geheel vernieuwde afdeling die gewijd is aan de Middellandse Zee.
Als de tandbaars bezoekers intrigeert, inspireert hij ook kunstenaars! Talrijke voorwerpen die zijn gelijkenis dragen, zowel kunstwerken als vervaardigde voorwerpen, bevinden zich in de collecties van het Oceanografisch Instituut!
In 2010 werd een tandbaars uit het museum gebruikt als model voor het bankbiljet van 100 Reais, uitgegeven door de Centrale Bank van Brazilië, dat nog steeds in omloop is, en het Prinsdom heeft er in 2018 zelfs een postzegel aan gewijd!
Een aanwinst voor de blauwe economie, toerisme en visserij...
Toeristen komen van heinde en verre om de onderwaterfauna te observeren en een “geslaagde” duik is vaak een duik waarbij de bruine tandbaars is waargenomen! Verschillende studies tonen aan dat een levende tandbaars tijdens zijn bestaan oneindig veel meer geld opbrengt dan wanneer hij wordt gevangen om te worden geconsumeerd!
Bruinbaarzen doen het vooral goed in doeltreffend beheerde beschermde mariene gebieden (MPA’s), die belangrijke voordelen bieden voor het behoud van de biodiversiteit en de economische ontwikkeling. Door de bescherming en het herstel van kritieke habitats (migratieroutes, toevluchtsoorden voor roofdieren, paaigronden, kraamgebieden) dragen MPA’s bij tot de overleving van kwetsbare soorten zoals de bruine tandbaars. Adulten en larven van verschillende soorten die in een MPA leven, kunnen deze ook verlaten en andere gebieden koloniseren; dit wordt “spillover” genoemd. Wanneer binnen de MPA geproduceerde eitjes en larven naar buiten drijven, is er sprake van dispersie. Soorten met een hoge marktwaarde (zeebaars, kreeft, rode koraal) leggen aanzienlijke afstanden af, wat ecologische en economische voordelen oplevert in afgelegen gebieden! Volwassen bruine baarzen dwalen één kilometer buiten de MPA-grens. En wat de larven betreft, die leggen honderden kilometers af!
Het antwoord is ja! In de mediterrane wateren komen enkele duizenden walvissen voor. Het is niet ongewoon hun adem in de verte te zien, bijvoorbeeld bij de oversteek naar Corsica. Maar pas op: menselijke activiteiten zijn een bron van verstoring voor deze reusachtige zoogdieren. Het is dan ook van groot belang dat alles in het werk wordt gesteld om hun rust te bewaren.
Er zijn bijna twintig soorten zeezoogdieren in de Middellandse Zee, waarvan er acht als algemeen worden beschouwd: potvissen en vinvissen, uiteraard, maar ook dolfijnen (gewone, blauwe en witte, Risso’s, tuimelaars), grienden en zeeluipaarden. Andere soorten worden af en toe waargenomen, zoals dwergvinvissen, orka’s, bultruggen en zeer onlangs een jonge grijze walvis!
Potvis Physeter catodon
Balein of tanden?
In het gewone spraakgebruik worden alle grote walvisachtigen “walvissen” genoemd. Alleen “baleinwalvissen” (mysticetes) zijn echter echte walvissen.
De vinvis (tot 22 meter en 70 ton) is de belangrijkste baleinwalvis in de Middellandse Zee.
Hij komt in aanraking met talrijke “tandwalvisachtigen” (odontocetes), waarvan de potvis de grootste is (tot 18 meter en 40 ton).
Ondanks zijn imposante gestalte is het strikt genomen geen walvis, en behoort het tot dezelfde groep als orka’s, dolfijnen of grienden.
Een reus van de zeeën
De vinvis is het op één na grootste zoogdier ter wereld, net na de blauwe vinvis!
Hoewel het nog steeds moeilijk is de omvang van de populatie nauwkeurig in te schatten (aangezien de individuen voortdurend in beweging zijn en regelmatig duiken), wordt geschat dat ongeveer duizend individuen leven in het beschermde gebied van het Pelagos-reservaat, dat tot doel heeft de zeezoogdieren in het westelijk deel van de Middellandse Zee te beschermen in een uitgestrekt gebied dat ook de Franse, Italiaanse en Monegaskische wateren omvat.
De vinvis voedt zich hoofdzakelijk met krill, kleine garnaaltjes die hij in grote hoeveelheden in zijn baleinplaat vangt.
Vinvis Balaenoptera physalus
Risico van botsing
Gewone vinvissen kunnen tot 80 jaar oud worden, als hun traject niet samenvalt met dat van de snelle schepen die in de zomer veelvuldig voorkomen en die zij moeilijk schijnen te kunnen ontwijken wanneer zij aan de oppervlakte ademen.
Net als bij potvissen zijn aanvaringen een reëel gevaar en een bewezen sterfterisico. Vandaar de belangstelling om in partnerschap met scheepvaartmaatschappijen technieken te ontwikkelen om schepen in real time te informeren over de aanwezigheid van walvisachtigen, om schepen uit te rusten met detectoren en zo aanvaringen met deze grote zoogdieren te voorkomen.
Ontdek de verschillende soorten zeezoogdieren in het Pelagosreservaat.
